PSA Nedir? Ne İşe Yarar?
Tüm dünyada kanser hastalığı ölüme götüren hastalıklar arasında ilk sıralarda görülmektedir. Bu kanserler içerisinde prostat kanseri ülkemizde ve gelişmiş ülkelerdeki erkeklerde en sık görülen kanserler arasındadır. Bir kanser olması nedeniyle tanısının erken konulması ve tedavisinin önceden başlamış olması oldukça önemlidir.
Prostat kanseri erkeklerde 50 yaş üzerinde sık görülmekle birlikte son yıllarda 50 yaş altı erkek hastalarda da görülmektedir. Bununla birlikte yaşla birlikte prostat kanseri görülme sıklığının arttığı bilinmektedir.
Prostat kanseri çoğunlukla yayılım göstermeden önce herhangi bir belirti vermemektedir. Bu nedenle hastalar daha çok idrar şikayetleri nedeniyle doktora başvurmaları sırasında prostat kanseri olduklarını öğrenmektedirler.
Prostat kanserinin tanısında fizik muayene oldukça önemlidir. Parmakla rektal yolla yapılan muayene de prostatta sertlik olması düzensizlik olması asimetri olması sulcusunda silinme olması gibi belirtiler prostat kanserini düşündürmektedir.
Son yıllarda fizik muayene bulgusuna güçlendirmek amacıyla çeşitli biyokimyasal ve radyolojik yöntemler tanımlanmıştır. Bu yöntemler arasında günümüzde en çok bilineni ve prostat kanseri tanısında biyokimyasal tetkik olarak en çok kullanılanı PSA’dır.
Bu yazımızda daha çok merak ettikleriniz ve sizlerden gelen sorular doğrultusunda PSA ile ilgili bilgiler verilmektedir. Bunun dışında Bize ulaşmak için web sayfamızı ziyaret ederek öğrenmek istediklerinizi sorabilirsiniz.
Prostat Nedir?
Prostat erkeklerde idrar kesesinin hemen çıkımında bulunan kestane şeklinde bir organdır. Prostatın ortasından idrar akmaktadır. Aynı zamanda içinde bulunan kanallara meni sıvısı gelmekte ve buradan dışarıya atılmaktadır.
Prostat Ağırlığı Ne kadar Olmalı?
Normal prostat ağırlığı sağlıklı erkeklerde yaklaşık 18-20gr civarındadır.
Prostat Ne İşe Yarar?
Prostatın asıl görevi semenin (boşalma sıvısının, meninin) likefaksiyonunu (sıvılaşmasını, çözülmesini) sağlamaktır.
Normalde penisin içinde bulunan idrar kanalı asidik bir ortamdır. Bu ortam dışarıdan mikropların vücuda girişi için bir bariyer oluşturmaktadır.
Boşalma sırasında, spermlerin bu asidik ortamdan etkilenmeden rahatlıkla geçebilmeleri için prostat özel bir sıvı salgılayarak, spermlerin zarar görmeden dışarı atılmasını sağlar.
Ayrıca cinsel ilişki öncesi salgıladıkları özel salgı ile penisin vajene girişini kolaylaştırmakta ve uygun kayganlığa yardımcı olmaktadır.
Prostat Anatomisi
Erkek genital sistemin en büyük aksesuar bezidir. Mesane çıkımından başlayıp idrar tutma sistemi ne kadar uzanan bölümde bulunur. Yaklaşık %70 glandular dokulardan, %30 fibromuskuler stromadan oluşur. Apex olarak bilinen uç kısmına yakın verumontanum isimli yapı bulunur ve bu yapı içerisine sperm kanalı açılmaktadır.
* Glanduler bölge 3 farklı zondan oluşur:
- Santral zon (%25)
- Periferal zon (%70)
- Transizyonel zon (%5)
PSA Kan Testi Nedir? PSA Ne İşe Yarar?
PSA, prostat spesifik antijen olarak bilinen ve başta prostat kanseri olmak üzere bazı prostat hastalıklarının tanı, tedavi ve takip sürecinde değerlendirilen önemli bir biyokimyasal testtir. Normalde spermlerin boşalma sonrası gelen akıntının sıvılaşmasını (likefaksiyonunu) sağlayan bir enzimdir.
PSA Nasıl Ölçülür?
PSA genellikle kolda kirli kan taşıyan damarlardan (venöz kandan) alınan kanda bakılır.
Testin Bir Riski Var Mı?
PSA testi direkt koldan kan alınarak yapılır. Dolayısıyla herhangi bir risk taşımaz. Başka gerekçelerle alınan kan PSA için de yeterlidir.
PSA Normal Değeri Kaç Olmalı?
0-4 ng/ml arası genellikle normal olarak kabul edilir. Özellikle 2.5-4 arası için de farklı oranlarda prostat kanseri bulunduğu bildirilmekle birlikte 4 daha yüksek oranda belirlenen bir cut-off değeridir.
PSA Yüksek Çıkarsa Ne Olur?
PSA kan testinin yüksek çıkması prostat kanseri yönünden uyarıcı olmakla birlikte sadece prostat kanserinde değil başka pek çok durumda artabilir.
Bu nedenle yüksek çıkması demek mutlaka prostat kanseri olduğu anlamına gelmez. Muayene bulguları ve diğer tetkikler ile durum aydınlatılmalıdır.
Yaşa Göre PSA Değeri Kaç Olmalı?
Kesin kabul görmüş bir değer bulunmamakla birlikte genellikle yaşla ve prostat ağırlığı ile birlikte belli bir artış gösterdiği bilinmektedir. Sadece yaş değil diğer muayene bulguları ile artış durumu değerlendirilmelidir.
Yaşa Göre Değerler Değişir Mi?
Yaşla birlikte minimal bir artış görülmekle birlikte gerçek PSA yüksekliği prostat kanserinde görülmektedir.
PSA Seviyesini Yükselten Durumlar Nelerdir?
PSA seviyesini yükselten en önemli durum prostat kanseridir. Prostat kanserinin tanısının konulmasında, tedavisinin takibinde ve prognozunun belirlenmesinde önemli bir testtir.
Bununla birlikte PSA sadece prostat kanserinde yükselmez. PSA’yı yükselten diğer durumlar:
- Parmakla prostat muayenesi/masajı
- Sistoskopi
- Rektoskopi – Kolonoskopi
- Prostat iltihabı
- İdrar yapamama durumu
- Sonda takılması
- Boşalma sonrası
- Makattan yapılan ultrason sonrası
- Prostattan biyopsi amaçlı parça alınması sonrası
- İyi huylu prostat bezi büyümesinde prostat ağırlık artışı olması durumunda
Hangi Hastalıklar PSA ‘yı Olumsuz Etkiler?
Başta prostat kanseri olmak üzere;
- Prostat iltihabı
- İyi huylu prostat büyümesi
- İleri yaş gibi durumlarda da PSA artışı olabilir.
Prostat Kanserinde PSA Kaç Olur ?
Prostat kanseri için PSA 4ng/ml’nin üzerinde olması durumunda şüphelenilir. Bununla birlikte 4’ün altında da farklı oranlarda kanser gelişimi görülebilmektedir. Bu rakamın üzeri olması durumunda öncelikle prostat kanseri olmadığının gösterilmesi gerekir.
Prostat Kanseri Tanısı İçin Tek Başına PSA Testi Yeterlimi? Başka Test Yaptırmak Lazım Mı ?
Prostat kanseri tanısında PSA ile birlikte parmakla yapılan prostat muayenesi oldukça önemlidir. Bununla birlikte son zamanlarda multiparametrik MR kullanımı da tanı için giderek artan sıklıkla kullanılmaktadır.
PSA Dansitesi Nedir?
Kanda ölçülen PSA değerinin prostat ağırlığına bölünmesi ile elde edilen değerdir. Genellikle kan PSA düzeyi 4-10 ng/ml olan hastalarda kanser tahmininde kullanılan bir parametredir. Gri zon olarak da bilinen bu aralıkta kanseri önceden öngörebilmek amacıyla tanımlanmıştır.
Bu oranın 0.15’i aşmış olması prostat kanseri açısından şüpheli durum olarak kabul edilmekte ve bu durumdaki hastalar için hastalığın aydınlatılmasında genellikle prostat biyopsisi önerilmektedir.
PSA Velositesi Nedir?
PSA’nın zaman içindeki artış hızının hesaplanarak kansere dönüşme ihtimalini öngören bir kavramdır. Yıllık 0.75 ng/ml’den daha fazla artış prostat kanseri lehine önemli bir belirteçdir.
Prostatik Asit Fosfataz (PAP) Nedir?
Prostat kanseri tanısı için geçmişte kullanılan ancak günümüzde terk edilmiş bir biyokimyasal parametredir.
Antibiyotik Kullanımı PSA Düşürür Mü?
Prostat iltihaplarına bağlı gelişen PSA yüksekliklerinde antibiyotik kullanımı sonrası kan PSA düzeyi düşebilir.
PSA Değerini Düşüren Bitkisel Alternatif Tedaviler
Bu amaçla halk arasında kullanılan bir takım bitkisel tedaviler bulunmakla birlikte bu tip ürünlerin kullanılması önerilmez. Çünkü asıl olan PSA’nın düşürülmesi değil prostat kanseri varlığının araştırılmasıdır.
Tam tersine kanser gelişimi devam ederken PSA değeri bu tip kürler ile yanıltıcı olarak düşük seyredebilir. Bu nedenle hastalar mutlaka üroloji uzmanı önerileri doğrultusunda hareket etmelidir.
Kaynaklar:
- PSA screening and molecular markers. Urologe A. 2019 May;58(5):486-493.
- A New Interpretation of the Standard PSA-Test. Res Rep Urol. 2020 Mar 2;12:75-84.
- A New Interpretation of the Standard PSA-Test. Res Rep Urol. 2020 Mar 2;12:75-84.
- PSA and beyond: the past, present, and future of investigative biomarkers for prostate cancer. ScientificWorldJournal. 2010 Oct 1;10:1919-31.
- Age-specific reference ranges for PSA in the detection of prostate cancer. Oncology (Williston Park). 1997 Apr;11(4):475-82, 485; discussion 485-6, 489.
