İdrar tazyiki neden azalır?

İdrarda tazyik azalması önemli sağlık sorunlarından biridir.  İnsanların yaşam kalitesini bozmakla birlikte işeme süresini uzatması ve zorlu işeme yapması nedeniyle yaşam kalitesini ciddi derecede bozan bir şikayettir.

İdrarda tazyik azalması konusunu incelemeden önce idrar yapısını bilmek ve oluşum sürecini takip etmek oldukça önemlidir. İdrarın yetersiz üretiminden başlayıp vücut dışına atılımına kadar geçen tüm süreç içerisinde herhangi bir yerde problem olması idrar tazyikinde azalmaya neden olmaktadır.

Biz bu yazımızda idrar tazyikinde azalmaya yol açan ve sıklıkla görülen sebepleri sıralamaya çalıştık.

• Yetersiz sıvı alımı

Yetersiz sıvı alımına bağlı olarak idrar tazyikinde azalma meydana gelebilir. Bu durumda vücut için gerekli miktarda sıvı alınmadığı için yeteri miktarda idrarda oluşmamaktadır. Buna bağlı olarak çıkan idrar miktarı az olduğu için idrar daha ince ve daha zayıf olarak dışarı atılır.

• Yetersiz idrar üretimi 

Akut böbrek yetmezliği veya kronik böbrek yetmezliği gibi idrar oluşum sürecini azaltan hastalıklarda idrar tazyikinde azalma görülebilir. Çok çeşitli sebeplere bağlı olarak böbrek yetmezlikleri gelişmektedir. Atılım için gerekli olan idrar oluşturulamadığı için daha az miktarda idrar çıkmakta ve buna bağlı olarak da idrar tazyiki azalmaktadır.

• Mesane kası disfonksiyonu

Her iki böbrek tarafından üretilen idrar üreter adı verilen idrar kanalı aracılığı ile mesaneye iletilir ve atılımına kadar idrar torbası olarak da bilinen mesanede biriktirilir. Daha sonra kişi değil idrar hissi oluşunca işeme isteği uygun ortamda başlatılır.

İşemenin başlangıç safhasında ilk olarak sfinkter adı verilen idrar tutmayı sağlayan gaz tabakası gevşer. Takiben mesane kasında düzenli ve ritmik kasılmalar başlar.

Böylelikle mesane içerisinde birikmiş olan idrar mesane kasının güçlü kasılmaları ile dışarı doğru fırlatılır. Mesane kasının yeterince kasılamaması ve basınç oluşturamaması  idrar tazyikinde ciddi bir azalmaya neden olur. İdrar torbası kasında kasılma yeteneğinin azalması idrarın dışarı doğru fırlatma hızını da olumsuz yönde etkiler.

• İyi huylu prostat büyümesi (benign prostat hiperplazisi)

Erkeklerde görülen önemli sağlık sorunlarından biri de iyi huylu prostat büyümesidir (benign prostat hiperplazisi). İleri yaş erkeklerde özellikle 50 yaş üzerinde ciddi işeme sorunları oluşturur.

İdrar yaparken yanma,  sık idrara çıkma,  gece idrara kalkma,  ani acil işeme isteği,  idrarda kanama,  hiç idrar yapamama,  idrarı başlatmada tereddüt hali,  idrar tazyikinde azalma,  kesik kesik işeme,  işedikten sonra geride idrar kalma hissi ve  idrarın sonuna doğru damlama yaparak bitmesi gibi şikayetler oluşturur.

Tüm bu şikayetlerin erken başlangıç döneminde idrar tazyikinde azalma dikkat çekici önemli bir şikayettir. İdrar akış hızındaki azalmanın iyi huylu prostat büyümesine bağlı olduğundan emin olunmasını takiben ilaçlar ya da cerrahi girişim ile tedavisi sağlanır.

• Prostat kanseri

İleri yaş erkeklerde en sık görülen kanserlerden biri de prostat kanseridir. Prostat kanseri işeme semptomları,  yaşam kalitesinde bozulma ve ölüme kadar yol açabilen  önemli bir sağlık sorunudur. Prostat kanserinde erken tanı oldukça önemlidir.

Tanı koyma amacıyla geliştirilmiş olan biyokimyasal belirteçler yanı sıra parmakla makattan yapılan fizik muayene sıklıkla kullanılmaktadır.

İleri evre prostat kanserlerinde prostatın fiziki olarak büyümesine bağlı idrar kanalında bir tıkanma ve buna bağlı olarak idrar tazyikinde azalma görülebilir. PSA  olarak bilinen biyokimyasal kan tetkiki prostat kanseri teşhisinde önemli yer tutar.

Kanser tanısı konulan hastalar idrar üretimi ve atılımı konusunda dikkatli takip gerektirir.

Prostat kanserine bağlı olarak idrar tazyikinde azalma görülen durumlarda kanalı genişletmek ve idrar akışını kolaylaştırmak amacıyla cerrahi girişimler uygulanmaktadır.

• Prostat kistleri

Genellikle doğumsal olarak görülür. Verumontanum  olarak bilinen bölgede bazı kistler idrar akımında tıkanıklık oluşturabilir ve buna bağlı olarak idrar tazyikinde azalma görülür. Bu doğumsal rahatsızlıklarda idrar tazyikinde azalma ile birlikte boşalma sırasında gelen meni miktarında azalma ya da meni gelmemesi önemli şikayetlerden birisidir.

Tanı konulmasına kadar geçen süre her ne kadar uzamış olsa da cerrahi olarak kapalı yöntemlerle kolaylıkla tedavi edilebilmektedir.

• Sfinkter kasılma bozuklukları

Erkeklerde prostatın hemen bitiminde idrar tutmayı sağlayan en önemli kas olan ve eksternal sfinkter olarak da isimlendirilen kas tabakası bulunmaktadır. Normalde bu kas kasılı olarak durur ve idrar tutmayı sağlar.

Kişi tuvalete gitme ihtiyacı olduğunda işemeyi başlattığı ilk andan itibaren bu kasta gevşeme olur ve idrarın rahat akışına imkan sağlanır. İşte tam bu  işeme başlangıcı esnasında eksternal sfinkter kasının tam olarak gevşeyememesi  ya da  işeme sırasında işemeyi zorlaştıracak şekilde aralıklı olarak kasılması idrar tazyikinde azalmaya yol açar.

Başta nörolojik hastalıklar olmak üzere pek çok bozukluğa bağlı olarak sfinkter kasında sorun oluşmaktadır. Bu durumun tedavisi ise çoğu zaman altta yatan hastalığa bağlı olarak değişmektedir.

• İdrar kanalı darlıkları

Mesane boynundan başlayıp penisin ucuna kadar yer alan idrar kanalı (üretra) içerisinde oluşan bütün darlıklar idrar tazyikinde azalmaya yol açabilir. Başta enfeksiyonlar ve girişimsel işlemler olmak üzere pek çok soruna bağlı olarak idrar kanalı darlıkları görülebilir. Penisin içindeki idrar kanalı da dahil olmak üzere tüm hat boyunca görülen varlıklar idrar akış hızını önemli derecede azaltır.

İdrar akış hızında azalma basıncın geriye mesaneye ve daha sonra böbreklere doğru yansımasına neden olur. Tekrarlayan bu basınç yüksekliği ilerleyen yıllar içerisinde böbrek fonksiyonlarını bozacak derecede ciddi bir netice verebilir.

Bu nedenle idrar kanalı darlıkları tespit edildiği andan itibaren tedavi edilmelidir. Tedavi çoğu zaman girişimsel işlemler ya da cerrahi yöntemler ile mümkündür.

İdrar kanalı darlıklarının şüphesiz en önemli istenmeyen özelliklerinden biri de  tekrarlayıcı olmalarıdır. Bir başka deyişle idrar kanalı darlıkları cerrahi yöntemlerle tedavi edilmiş olsalar bile sonradan tekrar tıkanmalara yol açabileceği için tedavi sonrasında mutlaka bir üroloji uzmanı takibinde olmak gerekir.

• Hipospadias

Hipospadias doğumsal görülen bir ürolojik problemdir. Normalde idrar kanalı penisin tam baş ve orta kısmında sonlanarak dışarıya açılır. Bu delik kısmın penisin ön taraflarında ve daha aşağı kısımlarda doğuştan yerleşik olması durumuna hipospadias adı verilir.

Kimi zaman bu hipospadik penislerde kanalın ağzında da darlık bulunur ve bu durum idrar tazyikinde ciddi derecede azalmaya yol açar. Hipospadias genellikle çocukluk yaşlarında tespit edildiği için yine aynı yaşlarda cerrahi olarak düzeltilir.

• Ürogenital enfeksiyonlar

İdrar tazyikinde azalma yapan önemli hastalıklardan biri de üriner ve genital sistemi tutan enfeksiyonlardır. Başta E.Coli, Pseudomonas ve Klebsiella olmak üzere birden fazla sayıda mikroorganizmanın üriner ya da genital sistemde koloniler oluşturması ve buna bağlı iltihabi değişiklikler göstermesi uzun yıllardan beri bilinmektedir.

Bu enfeksiyon ajanları idrar kanalı boyunca yerleşik olmaları durumunda o bölgede iltihabi değişiklikler sürecini başlatmakta ve sonrasında idrar kanalı darlığına yol açarak idrar tazyikini azaltmaktadır. Tüberküloz hastalığı da idrar kanalı darlıklarına yol açabilen önemli hastalıklardandır.

Tedavi hangi mikroorganizmanın soruna yol açtığının belirlenmesi ve uygun ilacın seçilmesi şeklindedir. Darlık oluşumu gerçekleşmiş ise bu durum da cerrahi olarak düzeltilir.

• Cinsel yolla bulaşan hastalıklar

Gonore ve Sifiliz başta olmak üzere idrar yollarında akıntı ile seyreden hastalıklar bu bölgelerde aralıklı daralmalara yol açarak idrar tazyikinde azalmaya neden olur. Hastalıkların erken dönemde teşhis edilmesi ve tedavi başlanması darlık oluşumunu azaltmada oldukça önemlidir.

• Taş hastalığı

Üriner sistemde böbreklerden idrar atılımına kadar olan penis ucu da dahil tüm kanal boyunca taşlar tıkanıklığa yol açabilir. Mesane ile penisin dışa ağızlaştığı hat boyunca taşların tıkanıklık yapması idrar tazyikinde azalmaya yol açar.

Çoğu zaman ani başlangıçlı olması, idrarda kanama ve yanma gibi şikayetlerin de eşlik etmesi ile diğer hastalıklardan ayırıcı tanısı kolaylıkla yapılır. Tedavide taşın idrar kanalından çıkarılması esastır.

• Kanserler

Mesane boynunu tutarak idrar akışını engelleyecek derecede yerleşim gösteren mesane tümörleri ya da tüm idrar kanalı boyunca yer alan üretra tümörlerine bağlı olarak idrar tazyikinde azalma görülebilir.

Beraberinde mikroskobik ya da makroskobik idrarda kan görülmesi sıklıkla eşlik eden semptomdur. Tedavi de mutlaka tümöral oluşumlar için uygun cerrahi girişim gerekir.

Kaynaklar:

• A systematic review on the accuracy of diagnostic procedures for infravesicalobstruction in boys. Hennus PM, de Kort LM, Bosch JL, de Jong TP, van der Heijden GJ.PLoS One. 2014 Feb 20;9(2):e85474. 
• A systematic review on renal and bladder dysfunction after endoscopic treatment of infravesical obstruction in boys. Hennus PM, van der Heijden GJ, Bosch JL, de Jong TP, de Kort LM.PLoS One. 2012;7(9):e44663. doi: 10.1371/journal.pone.0044663.
• Postpartum urinary retention: Absolute risk prediction model. Barba M, Frigerio M, Manodoro S, Bernasconi DP, Cola A, Palmieri S, Fumagalli S, Vergani P.Low Urin Tract Symptoms. 2021 Apr;13(2):257-263.