İdrar Renklerinden Hastalık Teşhisi

Her ne kadar idrar hakkında topluluk içinde konuşmak çok tercih edilmese de idrar geçmişten günümüze hastalıkların tanısında önemli yer tutan bir araç olmuştur. Çoğu hasta için idrar renginde değişiklik korkutucu olabilmektedir.

Bazen hastaların başka şikayet olmaksızın tek başına idrar renklerinde değişiklik olması doktora başvuru nedeni olabilmektedir. İdrarın rengi bir çok sebebe bağlı olarak değişmektedir. Yediğimiz gıdalar, aldığımız ilaçlar, günlük aldığımız sıvı miktarı ve bazı hastalıklar idrar renginde değişikliğe yol açabilmektedir.

İdrarın çoğu kısmı, yaklaşım %95’i su olup, geri kalan kısım elektrolitler ve vücuttan atılması gereken maddelerden oluşur. İdrar rengi esas olarak sarı renktedir. Sağlıklı olan ve yeterli miktarda su içen bireyde idrar açık saman ya da şeffaf açık sarı rengindedir.

İdrarın sarı renkte olmasını sağlayan madde ürobilindir. Ürobilin kandaki kırmızı hücrelerin yıkımı ile oluşan artık maddedir. Koyu sarı idrar ise az sıvı tüketiminin bulgusudur. İdrar rengi gün içinde ya da günden güne değişkenlik gösterebilir. Ama önemli olan sarının tonlarında görünmesidir. Bunun dışındaki farklı renkler bazı hastalık ve durumlara işaret edebilir.

Şeffaf İdrar

Renksiz idrar aşırı sıvı tüketiminde görülür. Aşırı sıvı tüketimi elektrolit dengesizliğine yol açabileceğinden önemlidir. Şeker hastalığı ve diyabet insipitus varlığında aşırı sıvı tüketimine bağlı aşırı idrara çıkma beklenen bir bulgudur. O yüzden eğer su gibi idrar ve aşırı susuzluk birlikteliğinde şeker hastalığı açısından doktora başvurulmalıdır.

Amber Ya Da Bal Rengi İdrar

Muhtemelen az sıvı tüketimi vardır. Ancak idrar rengine bakarak sıvı tüketiminin ayarlanması önerilen bir durum değildir. Sıvı tüketimi susama hissine göre ayarlanmalıdır. Yani susadıkça su tüketilmelidir. Ancak böbrek taşı ya da böbrek hastalığı olan hastaların günlük, hekimleri tarafından kendilerini söylenen miktarda su içmeleri gereklidir.

Açık Turuncu-Turuncu İdrar Rengi

• Az sıvı tüketimi
• Karaciğer ve safra kesesi hastalıkları
• Aşırı riboflavin, vitamin B12, vitamin A alınması
• Aşırı işlenmiş boyalı gıda tüketimi, aşırı pancar, aloe, havuç tüketimi
• Bazı ilaçlar (sülfosalazin, fenazopiridin, rifampin, bazı kemoterapi ilaçları ve bazı ishal yapıcı ilaçlar)

Koyu Turuncu Ya Da Kahverengi İdrar

• Sarılık
• Rhabdomiyoliz
• Gilbert sendromu
• Aşırı susuz kalınması gibi durumlarda olabilir.

Pembe İdrar Rengi

Pancar, yabanmersini gibi gıdaların tüketimi sonrası pembe idrar görülebilir. Pancar içerisindeki betalain pigmenti %14 vakada idrarın pembemsi renkte olmasına yol açar. Yabanmersini eğer idrar asidik ise idrarın kırmızı renkte görünmesine sebep olur.

Kırmızı İdrar Rengi

Diğer bir deyişle kanlı idrar anlamına gelmektedir. Hematüri adı verilen bu durum önemli sağlık sorunlarının göstergesi olabilmektedir. Kırmızı idrar varlığında öncelikle idrarda gerçekten kan hücrelerinin olup olmadığı test edilir. İdrar örneğinin santrifüj edilmesiyle eğer supernatan yani çökeltinin üzerinde kalan sıvı kısım kırmızı değil sadece seminent yani çöken hücreler kırmızı renkte ise gerçekten kanlı idrar vardır.

Eğer kırmızı olan supernatant içerisinde yapılan başka bir test ile kana kırmızı rengini veren hem adı verilen pigmente rastlanmazsa bu durumda kırmızı idrar endişe etmeyi gerektiren bir durum olmayıp, aşağıdaki nedenler kaynaklı olmuş olabilir.

• Rifampin ya da fenitoin gibi ilaçların kullanımı
• Boyalı gıda tüketimi
• Pancar tüketimi, senna içeren gıdalar ya da ilaç tüketimi
• Akut intermittan porfiria

Supernatant da hem pigmentinin olması durumunda ise hemoglobinüri ve miyoglobinüri var demektir.  Hemoliz, rabdomiyoliz gibi durumların varlığına işaret eder.

Kanlı idrar varlığı;

• Aşırı egzersiz
• Böbrek taşı
• Enfeksiyon
• Glomerülonefritler
• Prostat ilişkili bir durumlara,
• Üriner sistem kanserlerine işaret ediyor olabilir. Kırmızı idrar görülmesi durumunda hemen doktora başvurmak gereklidir.

Yeşil İdrar Rengi

Kuşkonmaz tüketimi sonrası bazı hastalarda yeşil renkte idrar görülebilmektedir. Yine bazı ilaçlar (propofol, amitriptilin,…), boyalı gıda tüketimi ve bazen de enfeksiyon kaynaklı olabilir. O yüzden ilaç ya da şüpheli gıda tüketimi yoksa olası enfeksiyon açısından doktora başvurmak gereklidir.

Mavi İdrar Rengi

Boyalı gıdalar, ilaçlar yanı sıra ailesel metabolik bir hastalık olan ‘ailesel hiperkalsemi ya da mavi bez sendromu (blue diaper sendrom) varlığında mavi idrar rengi görülmektedir.

Koyu Kahverengi Ya Da Siyah İdrar Rengi

• Bazı ilaçlar (klorokin,L-dopa, metronidazol,nitrofurantoin, statin grubu kolesterol ilaçları..),
• Gıdalar (fava fasülyesi, aloe…)
• Bakır zehirlenmesi,
• Fenol zehirlenmesi
• Melanoma varlığında melanüri
• Okronozis adı verilen siyah idrar, alkaptonüri (siyah idrar hastalığı) varlığında homogentisik asit atılımı kaynaklı oluşur. Siyah renk idrarın bir süre beklemesiyle daha aşikar hale gelir.

Beyaz Ya Da Süt Gibi İdrar Rengi

• Kalsiyum ya da fosfat gibi bazı minerallerin aşırı alımı
• Aşırı protein tüketimi
• İdrar yolu enfeksiyonu kaynaklı olabilir.
• Hastalarda aralıklı süt rengi idrar birlikteliğinde idrar yaparken ağrı, sık idrar çıkma, acil idrara çıkma, idrar yapamama olmasına şilüri adı verilir. Lenfatik sistemle taşınan şilomikronların, kapak yetmezlikleri, tıkanma ya da iletim anomalileri nedeniyle renal lenfatiklere ordan da idrar yollarına yönelmesiyle olur. Bu hastalara tıkanma yerinin tespit edilmesi için ultrasonografi ya da tomografi yapılmalı ve üroloji uzmanları tarafından değerlendirilmelidirler.

Mor İdrar Torbası Sendromu:

Kronik idrar sondası olan yatalak hastaların bir kısmında idrar torbası ve sondasında mor renk görülebilmektedir. Kesin nedeni bilinmemekle birlikte alkali idrarı olan ve idrar yolu enfeksiyonu olan hastalarda görüldüğü tespit edilmiştir.

İdrar Renginde Değişiklik Olması Durumunda Ne Yapılmalıdır?

Sadece idrar rengine bakılarak bile çok şey söylenebilmektedir. İdrar renginde anlık olmayan, devamlı olan renk değişikliklerinde mutlaka doktora başvurmak, altta yatan farkında olunmayan bir hastalığın tanısını koymaya yardımcı olabileceği unutulmamalıdır

• Az sıvı tüketimi de idrar renginde değişikliklere yol açabileceğinden, yeterli sıvı tüketimiyle idrar renginde değişim olup olmadığı kontrol edilmelidir.
• Kullanılan ilaçlar sorgulanmalı, idrar rengindeki değişim ile yakın zamanlı kullanılan ilaçlar akılda tutulmalıdır.
• Yakın zamanda yenilen gıdalar, özellikle boyalı gıda tüketimi sorgulanmalıdır. Gıda kaynaklı idrar rengi değişimleri genellikle kısa sürüp, bol sıvı alımıyla idrar renginde düzelme görülmektedir.
• İdrar renginde değişim ile birlikte idrar yaparken ağrı, idrar yapma sıklığında artış, acil idrara çıkma isteği, karın ve yan ağrısı, halsizlik, sarılık gibi başka bulguların olması idrar renk değişiminin bir hastalık durumu ile ilişkili olduğunu işaret edebilir. Bu yüzden ek belirti ve bulguların olması durumunda vakit kaybetmeden doktora başvurmak gereklidir.

Kaynaklar

• Colorful Urine, Philip M. Buttaravoli MD, FACEP, Stephen Leffler MD, FACEP and R. Ramsey Herrington MD, FACEP, Minor Emergencies, Chapter 78, 331-333
• Examining the urine – what can it tell us at the bed-side? Gavin Dreyer, Malawi Med J. 2010 Dec; 22(4): 126–128
• Urinalysis in the diagnosis of kidney disease, Ron Wald, MDCM, MPH, FRCPC, www.uptodate.com