A’dan Z’ye İdrar Yolu Enfeksiyonu
İdrar yolu enfeksiyonları, yıllardan beri var olan ve insanlığı zora sokan bir hastalık olarak tarihte yer alır. Hemen hemen 80 yıl öncesine kadar da maalesef etkin bir tedavisi yoktu.
İdrar yolu enfeksiyonlarına bakterilerin sebep olduğu bulunduktan ve antibiyotikler keşfedildikten sonra ancak etkin tedavi sağlanabilmiştir. Tüm dünya nüfusunun yaklaşık %30’dan fazlasında idrar yolu enfeksiyonu görülür.
İdrar Yolu Enfeksiyonu Nedir?
İdrar yolu enfeksiyonu alt ve/veya üst genitoüriner yollarda enfeksiyon görülmesidir. İdrar yolu enfeksiyonu tanımlanan şikayetlere ek olarak, hastaların idrar yollarında bakteri varlığının tespit edilmesiyle konulur. İdrar yaparken yanma, sık idrara çıkma, idrardan kan gelmesi, böğür ya da kasık ağrısı ve ateş yüksekliği sıklıkla idrar yolu enfeksiyonunu düşündüren belirtilerdir.
Üst üriner sistem yani böbrekte enfeksiyon varlığına piyolonefrit adı verilir, idrar kesesinin enfeksiyona ise sistit adı verilir. Daha sıklıkla görülen idrar yolu enfeksiyonu sistit tablosudur. İdrar yolu enfeksiyonu basit, komplike, tekrarlayan ve katater ilişkili idrar yolu enfeksiyonları olarak sınıflandırılır.
ABD’de idrar yolu enfeksiyonu nedeniyle yapılan yıllık 8 milyondan fazla başvurunun %21’i acil servise olup, bunların %84’ü kadın hastalardır. İdrar yol enfeksiyonları kadınlarda en sık görülen enfeksiyonlardandır.
Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarının kadınlar için en sık nedenleri sık cinsel ilişki, diyafram ya da spermisid gibi doğum kontrol yöntemlerinin kullanılması, menapoz sonrası östrojen etkisinin kaybolmasıyla vajina ve üretra çevre yapısının bozulmasıdır.
50 yaş altı erkeklerde nadir görülmekle birlikte, 60 yaş üzeri erkeklerde kadınlara yakın bir oranda tespit edilir. Genel olarak erkeklerde idrar yolu enfeksiyonu tespit edildiğinde komplike idrar yolu enfeksiyonu olarak kabul edilir.
Erkeklerde idrar yolu enfeksiyonu prostatit, epididimit, orşit, piyelonefrit, sistit, üretrit ve idrar sondası kaynaklı olarak görülür.
Toplumdan kazanılan basit idrar yolu enfeksiyonlarında en sık görülen etkenler;
- coli,
- Klebsiella pneuemonia,
- proteus mirabii,
- faecalis’tir.
İdrar Yolu Enfeksiyonu Kimlerde Sık Görülür?
- Kadınlarda daha sık görülür. ABD de 20-40 yaş arasındaki kadınların yaklaşık %25-40’ı idrar yolu enfeksiyonu ile tanışmıştır. Her 5 kadından 1’inde bu enfeksiyon yaşamlarının bir döneminde görülmektedir. Basit idrar yolu enfeksiyonları yaşa göre bakıldığında kadınlarda daha sık görülür. Kadınlarda idrar yolu enfeksiyonu görülme oranı yaşla birlikte artış gösterir. Gebelik ve cinsel ilişki 18-30 yaş arası idrar yolu enfeksiyonu görülme sıklığından sorumludur. Menapoz sonrası ise idrar kesesi ya da rahim sarkması, östrojen eksikliğine bağlı vajinal floranın değişmesi ve diyabet gibi ek hastalık varlıklarının bu yaş grubunda sık görülmeye başlanması suçlanmaktadır.
- İdrar yollarında yapısal bozukluk olanlar, idrar yollarında taş, enfekte olmuş böbrek kistleri, böbrek/idrar kesesi absesi olan hasta grubu
- Omurilik yaralanması olan hastalar
- Diyabet gibi metabolik hastalığı olanlar
- Gebelerde
- Bağışıklık sistemi zayıf olanlar, özellikle böbrek nakli olanlar ve AİDS olanlar
İdrar Yolu Enfeksiyonu Belirtileri
Kadınlarda;
- İdrar yaparken yanma ve ağrı
- Sık idrara çıkma ve ani idrara çıkma hissi
- İdrardan kan gelmesi
- İdrar kesesinde doluluk hissi, kasık ağrısı,
- İdrar kesesi üzerinde hassasiyet hissedilmesi
- Böğür ağrısı ve böbrek yerleşimine uyan bölgelerde vurmakla ağrı olması, Ateş, üşüme titreme, halsizlik (sıklıkla üst üriner sistem enfeksiyonu yani piyelonefrite işaret eder) kadınlarda idrar yolu enfeksiyonu belirtileri olarak kabul edebiliriz.
Erkeklerde;
Erkeklerde kadınlardan farklı olarak sistit ve böbrek enfeksiyonu dışında epididimit, prostatit, orşit, üretrit görülür. İdrar yaparken yanma ve ağrı en sık görülen belirtidir.
Sık idrara çıkma, idrar yaparken yanma ve ağrı ve ani idrara çıkma hissi erkelerde idrar yolu enfeksiyonu açısından %75 belirleyiciliğe sahiptir.
Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu varlığı, gece idrara çıkma, idrardan kan gelmesi, idrar renginde değişiklik, prostat büyümesi, idrar yollarında yapısal bozukluk olması, diyabet ve HIV enfeksiyonu gibi ek hastalıkların varlığı, bağışıklık sistemi baskılayan tedavi alıyor olmak, idrar yollarına yönelik işlem ya da ameliyat yapılmış olması mutlaka erkek hastalarda sorgulanmalıdır.
- Akut prostatit tablusunda; ateş, üşüme titreme, halsizlik, kas ağrısı, pelvik ve perineal ağrı, bulanık idrar olabilir. Kronik prostatit erkeklerde tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonun en sık nedenidir.
- Epididimit; erken dönemde epididimis hassas ve kızarıkken ilerleyen zamanlarda testiste ağrı ve şişlik gelişebilir. Ek olarak sık idrar çıkma, idrar yaparken yanma ve ağrı olabilir.
- Orşit; Testiste hassasiyet, ısı artışı ve şişlik olması yanı sıra sık idrar çıkma, idrar yaparken yanma ve ağrı olabilir.
- Piyelonefrit; Ateş, üşüme titreme, yan ağrısı yanı sıra %30-50 hastada sessiz bir klinik ya da hiçbir şikayet olmayabilir.
- Üretrit; İdrar yaparken yanma ve ağrı, kalın süt kıvamında akıntı ve kaşıntı
İdrar Yolu Enfeksiyonu Tanısı
İdrar yolu enfeksiyonu tanısı için yıllar önce idrar rengine bakılıp, bulanıklığına göre karar veriliyordu. Son 50 yıl içinde tıpta gelişmelerle birlikte artık idrar analizi ve mikroskobik inceleme mümkün hale geldi.
Böylece idrarda beyaz ve kırmızı kan hücreleri tespit edilebiliyor. İdrarda beyaz kan hücrelerin görülmesi (piyüri) idrar yolu enfeksiyonu tanısı için halen geçerli olan temel bulgudur.
Tam idrar tetkikinde yine bakılan parametrelerden biri olan nitritin tespit edilmesi, bakteriyel bir etken varlığına işaret eder. Nitrit pozitifliği ve piyüri varlığı idrar yolu enfeksiyonu tanısı koydursa da kesin tanı koydurmaya yetmez.
Bu noktada idrar kültürünün önemi ortaya çıkar. İdrar kültürüne göre idrar yolu enfeksiyonuna hangi bakteriyel etkenin sebep olduğu ve o bakteriyi öldürmek için etkili olacak antibiyotik öğrenilir. Bu nedenle idrar yolu enfeksiyonu düşünülen, klinik şikâyetleri olan hastalarda tam idrar tetkiki yanı sıra idrar kültürü de istenmesi faydalı olacaktır.
Eğer komplike ya da tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu varsa sadece tam idrar tetkiki ve idrar kültürü yeterli olmayacaktır. Böyle durumlarda nedene yönelik araştırma yapmak gereklidir.
Direkt grafi (böbrek, üreter ve idrar kesesinin görüntülenmesi için), voiding sistografi, üriner ultrason, tomografi ve MRI görüntülemeleri ile sistoskopi ileri inceleme için yapılabilir.
Hangi testlerin yapılacağı düşünülen ön tanıya göre değişiklik gösterir. Bu testler ile idrar yolu enfeksiyonu tedavisi, enfeksiyonun nedeninin bakteriyel etken yanında altta yatan anatomik problemlerin tespit edip düzeltilmesi sonrası daha başarılı olur.
İdrar Yolu Enfeksiyonu Nasıl Bulaşır?
Genç kadınlarda sistit sık görülüp, sıklıkla cinsel ilişki kaynaklıdır. Sistit geçiren kadınların %25’inde tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu görülmektedir.
Komplike idrar yolu enfeksiyonlarının çoğu hastane kaynaklı olarak görülür. Bunların da %80 nedeni idrar sondası, %5-10 nedeni ise genitoüriner muayene ve müdahalelerdir. Rutin pelvik muayene sonrasındaki 7 hafta içinde artmış bir idrar yolu enfeksiyonu riski vardır.
Yaşlı kadınlar, hamileler, üriner sistemde yapısal anomalisi ya da tıkanıklığı olanlar üriner sistem enfeksiyonu açısından riskli grup içerisinde yer alırlar.
Böbrek nakli olan hastalarda, nakil sonrası idrar yolu enfeksiyonları sık görülür.
İdrar Yolu Enfeksiyonu Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavide sebep bakteriyel etkenler olduğu için antibiyotikler kullanılır. Komplike ve tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarında girişimsel işlemler gerekebilir. Eğer enfeksiyon nedeni abse ise perkütan drenaj, taş ise taş kırma tedavisi gerekebilir.
Şikayeti olmayan ancak tam idrar tetkikinde bakteri tespit edilen (asemptomatik bakteriüri) yeni doğan, çocuk ve kadın hastalar için ileri tetkik ve tedavi önerilmez. Ancak tüm hamile kadınlar asemtomatik bakteriüri için test edilmelidir ve antibiyotik kesinlikle verilmelidir.
İdrar Yolu Enfeksiyonu Nasıl Önlenir?
- Bol sıvı alınması
- Menapoz sonrası dönemde östrojen kremlerinin kullanılması
- Cinsel olarak aktif kadınların cinsel ilişki sonrası hemen idrara çıkması
- Yılda 3’den fazla tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu geçiren kadınlara, omurilik yaralanması olup kalıcı idrar sondası olanlara önleyici antibiyotik tedavisi verilmesi
- İdrar yollarında bozukluğa yol açan yapısal ya da tıkayıcı bir neden varlığında, bu problemlerin düzeltilmesi
- Genital bölgenin temizliğinde sabun tercih edilmemesi
- Kadınların ped değişimini sık yapması gereklidir.
Kaynaklar:
- Urinary Tract Infection. Byron JK.Vet Clin North Am Small Anim Pract. 2019 Mar;49(2):211-221.
- The epidemiology of urinary tract infection. Foxman B.Nat Rev Urol. 2010 Dec;7(12):653-60.
- Urinary tract infection syndromes: occurrence, recurrence, bacteriology, risk factors, and disease burden. Foxman B.Infect Dis Clin North Am. 2014 Mar;28(1):1-13.
- Urinary tract infection during pregnancy: current concepts on a common multifaceted problem. Kalinderi K, Delkos D, Kalinderis M, Athanasiadis A, Kalogiannidis I.J Obstet Gynaecol. 2018 May;38(4):448-453.
- New markers of urinary tract infection. Masajtis-Zagajewska A, Nowicki M.Clin Chim Acta. 2017 Aug;471:286-291.
