Böbrek Sağlığı ve Oruç
Ramazan ayının gelmesi ile birlikte böbrek rahatsızlıkları bulunan hastalarımızdan çok sayıda sorular almaya başladık. Aklımıza gelen ve hastalarımız tarafından bizlere yöneltilen soruları sizler için yanıtlamayı amaçladık.
Böbrek sağlığı ve oruç birlikteliği sıklıkla merak ediliyor. Zira özellikle bu yıllarda uzun açlık ve susuz kalma süresi insanları sağlık konusunda zora sokup sokmama ile ilgili endişelendiriyor. Uzun süreli özellikle susuzluk bir takım böbrek hastalıkları açısından risk teşkil edebiliyor.
Bu nedenle böbrek hastalığı olup oruç tutacak bireylerin her ramazan ayı öncesi mutlaka doktorları ile görüşmeleri ve ona göre oruç tutup tutmayacaklarına karar vermeleri önerilmektedir.
Böbrek Nedir?
Böbrek vücutta normal sağlıklı bir insanda iki adet bulunan ve karın içerisinde yerleşen bir organdır. Boyutu yaklaşık 12-13cm uzunluğunda karın içinde sırta yakın bölgede yer alır. Barsakları kapatan periton kılıfının dışında yer aldığı için retroperitoneal organ olarak da bilinmektedir.
Böbreğin Görevi Nedir?
Böbrek temelde vücutta enerji üretimi sırasında oluşan toksik ürünlerin atılımını sağlayan bir organdır. Vücut için zararlı olan pek çok ürün, kimyasal madde ve metabolit böbreklerin oluşturduğu idrar yolu ile atılmaktadır. İdrar üretimi yapan böbrekler vücuttaki bu zehirli maddeleri uzaklaştırma görevini üstlenmişlerdir. Bunun yanı sıra;
- Asit-baz dengesi
- Su-Elektrolit dengesi
- Kan basıncının dengelenmesi
- Eritropoetin hormon üretimi ve kan hücrelerinin gelişimi
- Tansiyon dengesinin kontrolü gibi görevleri de bulunmaktadır.
Böbrek Hastalıkları
Çok çeşitli böbrek hastalıkları bulunmaktadır.
- Doğuştan görülen böbrek hastalıkları (Konjenital)
- Böbreklerden birinin ya da ikisinin hiç olmaması (agenezi)
- Gelişen böbreğin bir ya da ikisinin sonradan duraksaması (atrezi)
- Gelişmiş olan böbrek duraksama olması ve fonksiyon kaybı (atrofi)
- Medüller sünger böbrek
- Multikistik böbrek hastalığı
- Polikistik böbrek hastalığı
- Böbrek kanserleri
- Böbrek iltihapları
- Böbrek taşı
- Böbrek kanalı çıkım darlığı (UPJ stenoz)
- Konjenital kaliektazi sık görülen böbrek hastalıklarından bazılarıdır.
- Sonradan oluşan böbrek hastalıkları (akkiz)
- Böbrek iltihapları (piyelonefrit)
- Böbrek taşı
- Böbrek kanseri
- Böbrek travmaları
- Böbrek kistleri
- Poliklistik böbrek hastalığı
- Akut böbrek yetmezliği
- Kronik böbrek yetmezliği
- Diabetik nefropati
- Hipertansif nefropati
- Parankimal böbrek hastalıkları sık görülenlerdendir.
Orucun Böbreklere Faydası
Orucun böbrek üzerine faydalı olduğuna dair bilinen herhangi bir bilimsel veri bulunmamaktadır. Oruçla ilgili olarak daha çok endişe böbreklere zarar verip vermeyeceği şeklindedir.
Böbrek Hastası Olanlar ve Oruç
Böbrek hastası olan oruç tutmadan önce mutlaka doktorlarına danışmaları gerekir. Uzun süreli açlık ve susuzluk böbrek fonksiyonlarını olumsuz yönde etkileyebilir. Bu nedenle ramazan ayı başlangıcında böbrek hastalarının muayene ve tetkikler ile son durumlarının belirlenmesi ve buna göre karar verilmesi gerekmektedir.
Bilindiği gibi oruç sağlıklı olan inanmış insanlar için zorunlu bir ibadettir. Yapılacak olan bu ibadet hasta olanlar için bir mazeret olarak dinimizce kabul edilmektedir. Bu nedenle sağlığı tehlikeye atmamak ve bu kararı konuyu en iyi bilen bir doktora bırakmak en doğru yaklaşımdır.
Hasta olduğu halde oruç tutmakta ısrar etmek, kişinin kendi bedenine bilerek ve kasten eziyet etmesi anlamına geleceği için bu durum hem dinen hem de sağlık açısından hoş karşılanmaz.
Tuz ve Böbrek
Aşırı miktarda tuzlu tüketim böbrek fonksiyonlarını olumsuz yönde etkilemektedir. Bununla da kalmayıp böbrek taşı, böbrek iltihabı ya da kalıcı böbrek hasarı gibi pek çok soruna da uzun dönemde sebebiyet vermektedir. Vücuttaki su-tuz dengesinin ayarlanmasında böbrekler önemli görev yapar. Bu görevi yerine getirirken kişinin günlük tuz alım miktarını önemli derecede dengelerler. Böbrek hastalarının tuz alımı konusunda kısıtlılığını hekim ayarlamaktadır.
Ne Kadar Su İçmeli? Nasıl İçmeli?
Günlük erişkin bir insanın su alım ihtiyacı yaklaşık 2lt kadardır. Bu ihtiyaç yaz aylarında terleme ve artan ısı nedeniyle daha yüksek düzeydedir. Yine böbrek taşı olan hastaların normalden daha fazla sıvı almaları önerilmektedir.
Buna karşın bazı böbrek hastalıklarında sıvı kısıtlaması yapılmaktadır. Özellikle böbreklerin idrar üretimi ile ilgili azaldığı durumlarda (akut ya da kronik böbrek yetmezliği durumlarında) aşırı su içmek ya da aşırı sıvı almak vücutta aşırı su birikimi, hipertansiyon ve kalp yetmezliğine yol açabilir.
Tüm bu faktörler dikkate alındığında su içmek için EVET! Ancak alınacak su miktarı;
- sağlıklı insanlarda abartılı olmamak kaydıyla
- böbrek yetmezliği olan hastalarda mutlaka doktor önerisiyle
- böbrek taşı olan hastalarda ise normalden biraz daha fazla almak şeklinde önerilebilir.
İçilen toplam su miktarını günün ayakta kalınan saatlerine göre eşit olarak dağıtarak içmek önerilmektedir. Ramazan ayı içerisinde ise iftar ile sahur aralığındaki süre içerisinde yaklaşık olarak eşit miktarlara paylaştırarak suyu içmek vücut dengesinin korunması açısından önemlidir.
İçilecek toplam miktarı tek seferde almak önerilmez. Çünkü alınan fazla miktarı vücut dengesini korumak amacıyla hemen idrar yolu ile atmaya başlar. Bu nedenle günlük tüketilecek toplam miktar eşit aralıklara yayılarak içilmelidir.
Kan Basıncı
Kan basıncının dengelenmesinde böbrekler önemli görev üstlenmektedir. Böbreklerden salgılanan Renin isimli madde bu dengenin sağlanmasında ciddi rol oynar. Bu nedenle kan basıncının yüksek olduğu bireylerde su tuz tutulum dengesinin ayarlanması için böbreklere ihtiyaç vardır.
Hipertansif olarak da bilinen bu hastaların bir bölümünün tedavisinde idrar söktürücüler kullanılmakta ve böbreklerden idrar atılımı uyarılmaktadır. Ramazan ayı ve oruç süresince idrar söktürücü ilaç kullanan hastaların dikkatli olmaları ve doktor gözetiminde kullanılması önerilmektedir.
Sigara Böbrek Fonksiyonlarını Nasıl Etkiler?
Sigara vücuttaki tüm damarlarda olduğu gibi böbrek damarlarında da olumsuz etki yaparak hem böbrek fonksiyonlarını kötüleştirmekte hem de hipertansiyon ve sonrasında ise böbrek fonksiyon kaybına yol açabilmektedir.
Oruç Öncesi Test Yaptırmalı mıyım?
Bilinen bir böbrek hastalığınız var ise EVET! Hem de mutlaka! Çünkü aç ve susuz geçecek süre böbrek fonksiyonlarınızı olumsuz etkileyebilir.
Bilinen bir böbrek hastalığınız yok ama kendinizi iyi hissetmiyor iseniz oruç öncesi yine bir hekime muayene olmanız ve gerekli tetkikleri yaptırarak doktorunuzla birlikte karar vermeniz gerekir.
Böbreklerin Bozulmaya Başladığı İlk Evrede Oruç Tutmak Zararlı mı?
Önemli olan sağlığın korunmasıdır. Bu nedenle erken evrede ya da geç evrede böbrek sağlığınızı tehlikeye atacak her türlü uygulamadan uzak durmanız gerekir. Kararı doktorunuza bırakınız. Tek bir faktöre bakarak karar verilmediği için doktorunuzu sizi muayene edecek birden fazla sonucu birlikte değerlendirerek en doğru kararı verecektir.
Böbrek Taşı olanlar Oruç Tutarken Nelere Dikkat Etmeli?
Böbrek taşı olan hastalar mutlaka doktor önerisi olmadan oruç tutmamalıdır. Bu hastalar oruç tutmayı planlıyorlar ise ramazan ayı öncesinde bir üroloji uzmanına muayene olmaları ve tetkik yaptırmaları gerekir. Doktorunuz sizin için en doğru kararı verecektir.
Bununla birlikte şayet doktor gözetiminde oruç tutulmasına izin verilmiş ise hastaların genel anlamda dikkat etmeleri gerekenler:
- Bol su içiniz
- İçtiğiniz su miktarını iftar ve sahur aralığına yayınız
- İçtiğiniz su içerisine limon damlatabilirsiniz
- Su yanı sıra içecek olarak limonata, portakal suyu ve sitratlı içecek (Sprite gibi gazlı içecek) tercih edebilirsiniz
- Aşırı tuz tüketiminden kaçınınız
- Aşırı protein alımından kaçınınız
Sağlıklı İnsanlar Oruç Tutarken Böbreğini Korumak İçin Nelere Dikkat Etmelidir?
- Bol su içmek
- Aşırı tuz alımından kaçınmak
- Aşırı protein alımından kaçınmak
- Egzersiz ve yürüyüş
- Kilo verme
- Limonata
- Portakal suyu
- Greyfurt suyu içmemek
- Alınan sıvı miktarını olabildiğince eşit aralıklara bölmek
Böbrek Hastaları Oruç Tutabilir mi?
Böbrek hastalarının oruç tutup tutamayacaklarına doktorları karar vermelidir. Kesinlikle doktor önerisi olmadan kişi kendiliğinden oruç tutmakta ısrar etmemelidir. Yapılacak muayene ve tetkiklerle doktorunuz sizin için en doğru kararı verecektir.
Diyalize Girenlerin Oruç Tutması Mümkün mü?
Genel anlamda böbrek yetmezlikli hastaların ve diyaliz hastalarının oruç tutmaları sağlık açısından risk taşıdığı için oruç tutmaları önerilmez. Öte yandan diyaliz yanı sıra diğer hastalıklar ve ilaçlar da kullanıldığından oruç tüm bu dengeyi olumsuz etkileyebilir.
Bu durumun derecesi kişiden kişiye göre değişebilir. Bu nedenle doğrusu hastanın kendi doktoruna danışmasıdır.
Tek Böbrekli Oruç Tutabilir mi?
Tek böbrekli bireyler normalde sağlıklı diğer bireyler gibidir. Ancak o böbreğin kimi zaman iyi korunmasını gerektiren durumlar söz konusu olabilir. Tek böbrekli hastaların kesinlikle ramazan ayı başında doktor muayenesi ve kontrolü olmadan oruç tutmaması gerekir. Doktorunuz ne şekilde öneriyorsa onu takip etmelisiniz.
Böbrek Kanseri Olanların Durumu
Böbrek kanseri nedeniyle böbreğinin bir kısmı ya da tamamı alınanların durumu doktor muayenesi ve tetkiklerle kararlaştırılır. İleri evre ya da yayılım yapmış böbrek kanserli hastalara oruç önerilmez.
Kaynaklar:
- The environment and kidney health: challenges and opportunities. Salud Publica Mex. 2022 Jun 13;64:S46-S55.
- Can your work affect your kidney‘s health? Rev Environ Health. 2019 Dec 18;34(4):441-446.
- Kidney health literacy and public health economics. Kidney Int. 2022 Jun;101(6):1297-1298. doi: 10.1016/j.kint.2022.02.025.
- Islamic fasting and health. Ann Nutr Metab. 2010;56(4):273-82. doi: 10.1159/000295848. Epub 2010 Apr 24.
- Recommendations for management of diabetes during Ramadan: update 2020, applying the principles of the ADA/EASD consensus. BMJ Open Diabetes Res Care. 2020 May;8(1):e001248. doi: 10.1136/bmjdrc-2020-001248.
