Sperm Hareket Azlığı

Haziran 18, 2021

0 2.647 4 dakika okuma süresi

Kadınların bir yıl içinde yumurtlama döneminde, korunmasız cinsel ilişkiye girilmesine rağmen gebelik oluşmaması durumu infertilite yani kısırlık olarak tanımlanır. Çocuk sahibi olamamanın ardında kadın veya erkek kaynaklı ya da her ikisi ile ilgili faktörler olabilir.

Bu nedenle çiftlerin her ikisinin eş zamanlı olarak incelenmesi gerekmektedir. Erkek faktörün araştırılması açısından üroloji ve androloji uzmanları tarafından değerlendirme önemlidir.

Erkek kaynaklı kısırlık söz konusu olduğunda akla ilk sperm kalitesi kavramı gelir. Sperm kalitesi yalnızca sperm sayısına indirgenemeyecek denli geniş bir kavramdır.

Menideki sperm sayısının yeterli olması kadar, var olan spermlerin şekil (morfolojik) olarak ideal kıstaslara sahip olması da spermlerin yumurtayı dölleyebilmek için uygun şekilde hareket edebilmesi de önemlidir.

Sperm hareket azlığı hakkında bilgi aktarmadan önce “sperm hareketliliği (sperm motility) nedir?” sorusuna yanıt vermemiz daha doğru bir yaklaşım olacaktır.

İçindekiler

Sperm Hareketliliği Nedir?

Bir organizmanın veya bir sıvının hareket etme yeteneği “hareketlilik (motilite)” olarak adlandırılır. Gebelik oluşabilmesi için spermin kadın üreme sistemi boyunca ilerleyebilmesi ve yumurtaya ulaşması gereklidir. Tüm bu sürecin gerçekleşebilmesinin ardında sperm hareketliliği büyük bir öneme sahiptir.

Sperm hareketliliği farklı şekillerde görülebilir;

İlerleyici (progressif) sperm hareketliliğinde spermler düz bir çizgi halinde veya büyük daireler çizerek ileri yönlü hareket ederler.

İlerleyici olmayan (non-progressif) sperm hareketliliğinde spermler ya düz bir çizgi dahilinde ilerlemezler ya da çok dar daireler çizerek ilerlerler.

Spermin yumurtayı döllemek üzere servikal mukusta ilerleyebilmesi için saniyede en az 25 mikrometre hıza sahip olması gerekir. Sperm hareketliliği erkek kaynaklı fertilitenin önemli bir kriteri olarak karşımıza çıksa da bu noktada bilinmesi gereken tüm spermlerin hareketlilik kriterlerini karşılamasının beklenmediğidir.

Spermlerin nasıl bir hareketlilik içerisinde olduğu da gebelik oluşumu için belirleyici bir öneme sahiptir. Örneğin ileri doğru hareket etmeyen, yerinde titreşen bir sperm hareketli kabul edilir. Ancak bu spermin yumurtaya ulaşması söz konusu değildir.

Bu nedenle gebeliğin oluşması için; ilerleyici hareketliliğe sahip olan spermlere ihtiyaç duyulur.

Sperm Hareketliliği Nedir?

Sperm Hareket Azlığı Nedir?

Etkin şekilde hareket edebilen spermlerin oranının, tüm spermlerin %32’sinden az olması durumu; astenozoospermi ya da sperm hareket azlığı olarak tanımlanır.[1] Sperm hareket azlığı olması halinde spermlerin yumurtaya zamanında ulaşması ve döllenmenin gerçekleşme şansı azalabilmektedir.

Sperm hareket azlığı birçok farklı nedenle meydana gelebilir. Spermlerde hareket azlığına yol açan sebeplerin bazıları aşağıda sıralanmaktadır:

Genetik nedenler, kimi zaman ise teşhis edilmeyen tıbbi durumlar sperm motilitesine zarar verebilir.
Yaşam tarzı sperm hareketliliği ile yakın ilişkilidir. Özellikle sedanter yaşam ciddi derecede spermlerde hareket azlığına yol açarken fiziksel egzersizlerin eklendiği hareketli bir yaşam sperm hareketliliğini olumlu etkileyebilir.
Çevresel faktörlerin de sperm hareket azlığına neden olabileceği bilinmektedir. Modern şehir hayatı ve endüstriyel ürünlerin kullanımı sperm hareketliliğini belirgin derecede etkilemektedir.
Yapılan bilimsel bir araştırmada günde 10 adetten fazla sigara içeren erkeklerde sperm hareketlerinin azaldığı verileri elde edilmiştir.[2]
Uzun süreli ve fazla miktarda alkol tüketimi spermlerde hareket bozukluklarına yol açmaktadır.
Uyuşturucu madde bağımlılıklarında sperm hareketleri olumsuz etkilenmektedir.
Pelvik bölgeye alınan travmaları
Testis ısısının yükselmesine yol açan mesleklerde çalışmak
Diyabetes mellitus, kronik karaciğer yetmezliği, kronik böbrek yetmezliği, konjestif kalp yetmezliğ gibi sistemik hastalıklar
Bu sistemik hastalıkların seyri sırasında kullanılan ilaçlar
Aşırı strese maruz kalmak
Obezite ya da bir başka ifade ile fazla kilolu olmak
Varikosel
Testis enfeksiyonları (orşit, epididimoorşit)
Testo**on ( erkeklik hormonu ) hormon eksiklikleri (hipogonadizm)
Aşırı yağlı diyetle beslenmek
Doğuştan inmemiş testisi olanlarda
Kemoterapi tedavisi sonrasında
Radyoterapi tedavisi sonrasında
Klinefelter sendromu adı verilen hastalığa sahip olmanın da sperm hareketliliğini azaltıcı etkiye sahip olduğu ifade edilebilir.

Sperm Hareket Azlığı Nedir?

Varikosel ve Sperm Hareket Azlığı

Varikosel, testislerde bulunan kirli kan taşıyan damarlarda (ven) aşırı genişleme olması demektir. Bir başka deyişle yumurtaların varisidir.

Varikosel çok çeşitli sebeplere bağlı olarak görülebilir. Toplumda genel olarak tüm erkekler içerisinde görülme sıklığı %15 civarındadır. Görülme sıklığındaki fazlalık nedeniyle erkekler arasında yaygın görülen ürolojik sorunlardandır.

Varikosel düzenli cinsel birlikteliği olan ve çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerde sperm fonksiyon bozukluklarına yol açarak çocuk sahibi olmayı olumsuz etkilemektedir. Varikosele bağlı olarak spermlerde;

Sayı
Hareket
Şekil bozuklukları görülmektedir.

Bazı erkeklerde her biri tek tek farklı olarak görülebilirken bazı erkeklerde de varikosele bağlı olarak sayı, hareket ve şekil bozukluklarının her üçü de birlikte görülebilmektedir.

Sperm hareket azlığında varikosel mutlaka araştırılması gereken bir hastalıktır. Varikoselin tanısında fizik muayene esastır. El ile yapılan muayene sırasında genişlemiş olan damar yapıları görülebilir ya da karın içi basıncı artırılarak ıkınma, öksürme sırasında hissedilebilir.

Bazı durumlarda şüphede kalınması halinde varikosel tanısını desteklemek amacı ile skrotal renkli Doppler ultrasonografi testi de istenmektedir. Şüpheli durumların aydınlatılmasında ve damar çaplarının net olarak ölçülmesinde skrotal ultrasonografinin önemi çok büyüktür.

Spermlerde hareket azalması varikosele bağlı olarak düşünülen durumlarda tedavi planlanmaktadır. Bu amaçla geçmişte varikosel tedavisine yönelik genişlemiş olan damarların tıkanması yöntemi (embolizasyon) kullanılmış olsa da günümüzde düşük etkisi nedeniyle terk edilmiştir.

Bugün için varikosel tedavisinde kullanılan en etkili yöntem mikrocerrahi uygulanarak yapılan varikosel ameliyatıdır. Ameliyat sonrasında hastaların çok büyük bir bölümünde sperm fonksiyonlarında düzelme saptandığı bildirilmiş ve bu fonksiyonlar içerisinde ise en fazla iyileşen değerin sperm hareketliliği olduğu saptanmıştır.

Sperm Hareket Azlığı Teşhisi Nasıl Koyulur?

Sperm hareket azlığı sperm analizi (spermiogram, semen analizi, sperm testi) ile teşhis edilebilir. Farklı zaman dilimlerinde en az iki spermiyogram sonucunun değerlendirilmesinde fayda olacaktır.

Verilen meni örneklerinin analizi sonucunda hareketli sperm oranı %40’ın altındaysa sperm hareket azlığı olduğu kanısına varılabilir.

Sperm hareketliliğinin değerlendirilmesinde sperm testine ilaveten başka testler de yapılmaktadır. Bu testler daha çok spermlerde hareket azlığının sebebini araştırmada kullanılmaktadır. Bu amaçla en sık kan testi yapılmaktadır.

Kan testi ile genellikle aşağıda sıralanan hormonlar değerlendirilmektedir. Buna karşın hastadaki ilave bulgulara göre daha farklı tetkikler de gerekebilir:

Folikül stimulan hormon (FSH)
Lüteinizan hormon (LH)
Estradiol (E2)
Total TST
Tiroid stimulan hormon (TSH)
Prolaktin

Spermlerde hareket azlığının değerlendirilmesinde çeşitli radyolojik tanı yöntemleri de kullanılmaktadır. Bu yöntemlerin başında ise skrotal renkli Doppler ultrasonografi gelmektedir. Damarsal yapıların büyüklük ve çapları, tortiozite ve reflü akım gibi çeşitli özellikler skrotal renkli Doppler ultrasonografi sırasında saptanmaktadır.

Sperm Hareket Azlığı Tedavisi Nasıl Yapılır?

Sperm hareketliliğinin artırılabilmesi adına çeşitli yaşam tarzı değişiklikleri yapılması önerilir. Düzenli egzersiz yapılması, kilo kontrolünün sağlanması, alkol ve sigaranın bırakılması yapılması gereken başlıca yaşam tarzı değişiklikleridir.

Üroloji ve androloji uzmanları tarafından bitkisel kökenli takviye ilaç kullanılması da önerilebilir. Ayrıca çeşitli hormonal ilaçlar de gerekli durumlarda tedaviye eklenebilir.

Sperm hareket azlığı tedavisi kişiye özel planlanmalıdır. Sperm motilitesinin düşmesinin ardında medikal bir problem varsa bu problemin tedavisinin yapılması gerekli olabilir.[3]

Uygulanan tedavi yöntemlerinin her zaman sonuç veremeyebileceği veya sonuç verse dahi gebelik planlaması yapılan çiftlere özgü şartların farklı alternatiflerin değerlendirilmesini gerektirebileceği unutulmamalıdır.

Orta ve uzun vadeli tedaviler ile zaman kaybedilmemesi gerekiyorsa yardımcı üreme tekniklerine başvurulması mümkündür. Tedavi alternatifleri çiftlerin değerlendirilmesi sonrasında uzmanlar tarafından belirlenecektir.

Sperm hareket bozukluklarının tedavisinde cerrahi işlemler de uygulanmaktadır. Bu ameliyatların başında ise varikosel tedavisi gelmektedir.

Günümüzde varikosel saptanan hastalarda altın standart yöntem olarak kabul edilen subingiunal mikroskobik varikoselektomidir. Varikoselin cerrahi tedavisinde mikrocerrahi yöntem tartışmasız bir üstünlüğe sahiptir.