Sperm Nedir, Nasıl Oluşur?

Canlılarda üremenin nasıl gerçekleştiği yıllardan beri hep merak konusu olmuştur. Bitkiler ve hayvanlar her biri farklı farklı yöntemler ile kendilerinden sonra kendileri gibi bir canlı varlık daha dünyaya getirmek için genetik olarak kodlanmışlardır.

Bu sayede neslin devamı ve sürekliliği sağlanmaktadır. İnsanda da durum pek farklı değildir. Her insan kadın ya da erkek kendisinden sonra kendi genetik materyalini taşıyacak bir çocuğu olmasını ister. Erkeklerde üremeyi sağlayan en temel hücre yapısı olan spermler ile ilgili bu yazımızda bilgilendirmeyi amaçladık.

Sperm en temelinde erkek üreme hücresi ya da gamet olarak tanımlanabilir. Gamet bütün bir hücrenin yarısına verilen isimdir. Sperm hücresi dişi gameti olan yumurta hücresi ile bir araya geldiğinde embriyoyu oluşturur.

Sperm Nedir?

Sperm erkek üreme hücresidir. Erkeklerde skrotum içerisinde bulunan testislerde üretilir. Baş, boyun (orta kısım) ve kuyruk olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.

Normal olarak üretilen her spermin kendine ait özel olarak üretilmiş bir baş kısmı, bir boyun kısmı ve bir de kuyruk kısmı bulunur. Baş kısım içerisinde ise dölleme yeteneğine sahip genetik materyal içermektedir.

Spermatogenez Nedir?

Spermatogenez temel olarak sperm hücresinin üretilme sürecidir. Spermler, germ hücrelerinin bazı aşamalardan geçtikten sonra son halini alır. Buna spermatogenez adı verilmektedir. Bir başka deyişle, spermler tıpkı bir fabrikada üretilen bir ürün gibi tohum halinde (germ hücresi) üretime başlar.

Yaklaşık 72-74 günlük bir süreç boyunca dölleme potansiyeline sahip tüm eklentileri tamamlanarak dışarı atılabilecek hale gelir. İşte ilk doğum halinde olan germ hücresi şeklinden başlayıp atılabilecek ve dölleme yetisine sahip sperm haline geldiği sürecin tamamına spermatogenez denilmektedir.

Sperm İle Meni Arasındaki Fark Nedir?

Meni erkeklerde cinsel uyarıdan sonra penisin sertleşmesi ile birlikte ya da bazen sertleşme de olmaksızın penisin içindeki idrar yoluyla dışarı atılan üreme sıvısıdır.

Sperm ise bu sıvının içerisinde yer alan üreme hücreleridir. Bir başka ifade ile meni sıvısını havuzun içindeki suya benzetirsek, spermler o havuz suyu içindeki balıklar gibi düşünebiliriz.

Meni Nelerden Oluşur?

Meninin içerisinde çeşitli amino asitler, enzimler, proteinler, fruktoz, C vitamini, sitrat, flavin grubu ve en önemlisi sperm hücreleri bulunmaktadır. Meni sıvısının çoğunu sanıldığı gibi spermler oluşturmaz. Spermler o sıvı içindeki azınlık halinde bulunurlar.

Üretilen sıvının büyük bölümü seminal vezikül adı verilen organdan daha az bir kısmı ise prostat ve idrar kanalı içindeki bezlerden salgılanır. Testislerden gelen spermler ise meni sıvısı içinde oldukça az oranda bulunmaktadır.

Spermin Anatomik Yapısı Nedir?

Sperm anatomik olarak baş, boyun (orta kısım) ve kuyruk olmak üzere üç bölümden oluşur. Baş kısmında kromatin (genetik materyal) yer almaktadır. Orta kısmında ise enerji üreten mitokondri bulunur. Kuyruğun görevi ise spermin ileri doğru hareket etmesini sağlamaktır.

Sperm Nerede Üretilir?

Sperm üretimi testislerde gerçekleşmektedir. Seminifer tüplerinde spermatogenez süreci başlar ve spermatosit adı verilen henüz olgunlaşmamış sperm hücreleri üretilir.

Sperm Testi Nedir?

Aşağıda yer alan dört kelime grubu da aynı anlamda kullanılmaktadır:

1. Sperm testi
2. Spermiogram
3. Meni testi
4. Semen analizi

Sperm testi olarak bilinen spermiogram (meni testi, semen analizi), meni içerisinde ne kadar sağlıklı ve kaliteli (dölleme potansiyeline sahip) sperm hücresi bulunduğunu ölçmek için yapılan bir testtir. Testin sonucunda hareketli ve normal görünümlü sperm hücrelerinin sayısı analiz edilebilmekte ve erkek kısırlığının değerlendirilmesini sağlayan bilgiler edinilebilmektedir.

Sperm Testi Nasıl Yapılır?

Sperm testi için erkekten sperm örneğinin alınması gerekmektedir. Test öncesinde örnek verecek kişiler yaklaşık olarak 3-7 gün arasında cinsel perhiz uygulamalıdır. İşlem için androloji laboratuvarlarında özel odalar bulunmaktadır. Bu odalarda erkekler çoğunlukla mastürbasyon yöntemi ile kendilerine verilen kap içerisine boşalarak boşaldıkları sıvıyı test için vermektedir.

Sperm Sayısı Ne Anlama Gelir?

Sperm sayısı, meni sıvısı içindeki sperm sayısını belirtmektedir. Ortalama olarak her mililitrede 15 -200 milyon sperm hücresi bulunmaktadır. Sperm sayısını mililitre başına 15 milyondan az ise sperm sayısı düşüklüğü gündeme gelir.

Bir başka ifade ile doğru yapılmış bir cinsel perhiz süresinden sonra sağlıklı normal bir erkeğin menisinde en az 15 milyon adet sperm bulunur. Bir boşalmada bu sayıdan daha az sperm saptanacak olursa sperm sayısının düşük olduğu kabul edilir.

Sperm Hareketliliği Nedir? Nasıl olmalıdır?

Sperm hareketliliği, sperm hücrelerinin yumurta hücresini dölleyebilmek için yumurtayı bulmak amacı ile harekete geçme özelliğidir. Sperm hücrelerinin yumurtaya erişebilmesi için hareketli olması, bu hareketin ise ilerleyici özellik taşıması gerekir.

Sperm Morfolojisi Nedir?

Sperm morfolojisi spermin şekil olarak yapısını ifade eder. Hücrenin büyüklüğü, şekli ve görünümü spermin morfolojisini oluşturan etmenlerdir.

Sperm DNA Hasarı Nedir?

Spermin baş kısmında bulunan kromatinde DNA yer almaktadır. Bu DNA zincirindeki kırıklar hasarı göstermektedir. Sperm DNA hasarının fazla olması sperm kalitesinin düşük olmasını gösterir. Sperm DNA hasarı özellikle tekrarlayan IVF başarısızlıklarında, tekrarlayan düşüklerde ve başarısız ICSI denemelerinden sonra mutlaka akla gelmelidir.

Sperm Üretim Aşamaları Nelerdir?

Sperm üretimi proliferasyon, redüksiyon ve farklılaşma olmak üzere üç süreçte meydana gelir. İlk olarak germ hücreleri mitoz bölünerek çoğalır. Sonrasında mayoz bölünme geçirerek kromozom sayıları 23’e iner. Son süreçte ise sperm öncülü olarak kabul edilen hücreler sperm hücresine dönüşür.

Varikosel Spermi Nasıl Etkiler?

Varikosel sperm sayısını, hareketliliğini ve şekil bozukluğunu artıran bir hastalıktır. Bununla beraber varikosel ile sperm üretimi de düşmektedir. Testisleri çevreleyen kirli kan taşıyan damarlarda genişleme olması varikosel olarak bilinmektedir.

Genişleyen bu damarlar testisleri normalden daha fazla ısıtarak sperm üretimini bozmaktadır. Öte yandan, genişlemiş damarlar aynı zamanda testis kan dolaşımını da bozmaktadır. Buna bağlı olarak spermlerin sayısı ve hareketliliği azalmakta ve şekilleri de bozulmaktadır.

Sık Sorulan Sorular

Sperm Nerede Üretilir?

Sperm üretimi testislerde gerçekleşmektedir. Vücudun yeni sperm hücrelerini üretmesi ortalama olarak 72-74 gün sürmektedir. Ancak bu süre kişiden kişiye değişiklik gösterebilmektedir.

Sperm Nerede Depolanır?

Üretilen sperm hücreleri testislerde depolanmaktadır. Üretim vücutta sürekli olarak devam eder ve olgunluğa eriştikten sonra boşaltılmaya hazır bir şekilde orada tutulur.

Sperm Gelmemesi Neden Olur?

Birçok nedene bağlı olarak menide sperm hücresi görülmez. Azospermi, meninin geri kaçması ya da meni kanallarının fonksiyonlarını yerine getirememesi ya da sperm iletim kanallarındaki tıkanıklık gibi çeşitli sebepler sperm gelmemesine yol açmaktadır. Kısaca sperm gelmemesi durumunda akla gelebilecek ihtimaller:

1. Testisler olmayabilir.
2. Testisler vardır ama yerinde olmayabilir.
3. Testisler normalden küçük olabilir.
4. Testislerde sperm üretilmiyor olabilir.
5. Üretilen spermler kanallardan iletilemeyebilir.
6. Sperm taşınacak kanallarda tıkanıklık olabilir.
7. Sperm kanalının penise açıldığı yerde tıkanıklık olabilir.
8. Spermler mesaneye geri kaçıyor olabilir.
9. Tüm sperm oluşumunu sağlayan süreci kontrol eden hormonlarda sorun olabilir.
10. Testislerde damarsal olarak dolaşım bozukluğuna bağlı olabilir.

Yukarıdaki maddelerde sık karşılaşılan durumlar sıralanmıştır. Daha dikkatli bir değerlendirme sırasında çok daha farklı sebepler ve bunların alt başlıkları da sıralanabilmektedir.

Sperm Kalitesi Ne Demektir?

Sperm sayısı, sperm morfolojisi ve sperm hareketliliği sperm kalitesini belirleyen temel parametrelerdir. Sperm değerleri dönemsel olarak değişiklik gösterebileceği için spermiyogram testinin güvenilir merkezlerde farklı zaman dilimlerinde en az iki kere gerçekleştirilmesi önerilir.

Sperm kalitesi denildiğinde spermlerin sayıları, hareketlilikleri ve şekilleri başta olmak üzere spermlerin tam olarak  dölleyebilme yeteneğine sahip oldukları anlaşılmaktadır.

Bir Erkekte Sperm Biter Mi?

Erkeklerde sperm üretimi sürekli olarak devam eder ve bu nedenle spermin bitmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Bununla birlikte;

• Testis ameliyatları
• Testis ve epididimisi tutan enfeksiyonlar
• Testis travmaları
• Testis torsiyonu
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklar
• Kanserler
• Kemoterapi sonrası
• Radyoterapi sonrası gibi durumlarda geçici ya da kalıcı olarak sperm üretimi azalabilir veya tamamen bitebilir.

Sperm Geri Giderse Ne Olur?

Spermin geri gitmesi durumu menin idrar kanalından mesaneye geri dönmesi durumudur. Sonrasında ise idrarla dışarı atılır. Retrograt ejakülasyon olarak da tanımlanan bu durum erkek kaynaklı infertiliteye neden olabilir.

Yani normal cinsel birliktelik yolu ile çocuk sahibi olabilmek mümkün olmayabilir. Bunun dışında vücuda herhangi bir olumsuz yan etkisi bulunmaz. Zaten ilk idrarla birlikte spermler de dışarı atılmış olur.

Sperm sayısı neden azalır?

Sperm sayısının azalması çeşitli sebeplere bağlı gelişebilmektedir. Çeşitli hastalıklar, keyif verici madde kullanımı, alkol ve sigara tüketimi gibi yaşam tarzına yönelik tercihler de sperm sayısına olumsuz etki etmektedir. Varikosel olarak bilinen hastalık da sperm sayısını azaltan önemli sebeplerdendir.

Kabaca sperm sayısını azaltan çok sayıda faktör bulunmaktadır. Hangi sebebe bağlı olduğu ise kişiden kişiye göre değişkenlik göstermektedir. Bir üroloji ya da androloji uzmanı tarafından ayrıntılı inceleme ve değerlendirme ile durum aydınlatılmalıdır.

Sperm Hareketi Neden Azalır?

Benzer bir şekilde hayat tarzında yapılan tercihler sperm hareketliliğine olumsuz etki edebilmektedir. Bunların başında varikosel, obezite, sedanter yaşam, aşırı alkol ve sigara tüketimi gelmektedir. Ayrıca spermde meydana gelen yapısal problemler de hareketliliğe etki etmektedir.

Sperm Miktarı Neden Azalır?

Sperm miktarının azalması genellikle gündelik hayat alışkanları sonucunda ortaya çıkmaktadır. Aşırı stres ve depresyon, obezite, sağlıksız beslenme, alkol ve sigara tüketimi sperm sayısına olumsuz etki eden faktörlerdir. Cinsel yolla bulaşan hastalıklar, iltihaplar, meni kanalının doğuştan tıkanıklıkları ve hormonal bozukluklar da sperm miktarını azaltır.

Sperm Şekli Neden Bozulur?

Çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar, vücudu saran dar kıyafetler, genetik faktörler, sigara ve alkol tüketimi sperm şeklinin bozulmasına yol açar. Varikosel ve dar kıyafetler testislerde ısı artışına yol açarak spermlerde üretim defekti olarak şekil bozukluğu oluşturur.

Sperm Testi Nerede Yapılır?

Sperm testleri donanımlı ve yeterli uzman sayısına sahip sağlık kuruluşlarında (androloji laboratuvarlarında) ya da tam teşekküllü hastanelerde yapılabilmektedir.

Sperm Sağlığının Bozulması İnfertiliteye Neden Olur Mu?

Sperm sağlığının bozulması erkek kaynaklı infertiliteye neden olmaktadır. Erkek kaynaklı infertilite nedenlerinin belirlenmesi ile farklı tedavi yöntemlerine başvurulması mümkündür.

Önemli olan çiftlerin eş zamanlı değerlendirilmesi ve çiftlere özgü unsurlar doğrultusunda tedavi seçeneklerinin belirlenmesidir. Tüp bebek tedavisi infertil çiftlere özel planlanarak çocuk sahibi olmayı sağlayabilen başarılı seçeneklerden biridir.

Sigara Sperm Sağlığını Bozar Mı?

Sigaranın, vücut üzerinde çok sayıda olumsuz etkisi bulunmaktadır. Bu durum sperm sağlığı için de geçerlidir. Sigara tüketimi sperm sayısına, hareketliliğine ve üretimine olumsuz etki etmektedir. Halihazırda piyasalarda satılan tüm sigara paketlerinin üzerinde bu duruma dikkat çekmek için uyarı notu da bulunmaktadır.

Varikosel Sperm Kalitesini Düşürür Mü?

Varikosel rahatsızlığının sperm sayısı ve kalitesi üzerinde önemli derecede olumsuz etkileri bulunmaktadır. Hatta varikosele bağlı erkek kaynaklı kısırlık görülebilmektedir. Varikosel tedavisinden sonra ise bu durum tersine çevrilip iyileşme sağlanabilmektedir.

Sperm Kalitesini Yükselten Besinler Nelerdir?

Dengeli ve sağlıklı beslenmek sperm kalitesinin yükselmesine yardımcı olmaktadır. Muz, ceviz, ıspanak, balık, nar, yumurta, bitter çikolata ve keçiboynuzu sperm kalitesini önemli ölçüde yükselten besinler arasında bulunur.

Spermde Renk Değişikliği

Sağlıklı sperm ve meni genellikle beyaz renktedir ancak çeşitli nedenlere bağlı olarak sarımsı bir renge sahip olabilir. Beyaz kan hücrelerinin fazla olması, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, beslenmede yapılan değişiklikler ve seyrek boşalma meninin sarımsı bir renge sahip olmasına yol açabilir.

Referanslar:

• The anatomy, movement, and functions of human spermtail: an evolving mystery. Kumar N, Singh AK. Biol Reprod. 2021 Mar 11;104(3):508-520.
• Spermform and function in the absence of spermcompetition. van der Horst G, Maree L.Mol Reprod Dev. 2014 Mar;81(3):204-16
• Spermmorphology: Its relevance to compensable and uncompensable traits in semen. Saacke RG.Theriogenology. 2008 Aug;70(3):473-8
• Molecular markers of spermquality. Sutovsky P, Lovercamp K. Soc Reprod Fertil Suppl. 2010;67:247-56.
• Spermatogenesisin humans and its affecting factors. Neto FT, Bach PV, Najari BB, Li PS, Goldstein M.Semin Cell Dev Biol. 2016 Nov;59:10-26.
• Spermatogenesisand cycle of the seminiferous epithelium. Hess RA, Renato de Franca L.Adv Exp Med Biol. 2008;636:1-15.