Kabakulak Orşiti

Kabakulak orşiti tüm dünyada yaygın görülen salgın hastalıklardan biridir. Sık görülmesinin yanı sıra önemli sonuçlara neden olması hastalığı daha dikkat çekici kılmaktadır. Kabakulak orşiti özellikle erkeklerde kısırlığa yol açması nedeniyle ciddi bir hastalıktır. Tanının erken konulması ve tedavi sürecinin kontrollü ilerlemesi hastalığın gidişatını etkileyebilir.

Orşit Nedir? Kabakulak Orşite Neden Olur Mu?

Orşit testislerin iltihaplanmasıdır. Hem bakteriler hem de virüsler orşit yapabilir. En sık görülen orşit etkeni kabakulak virüsüdür. Kabakulak bulaşıcı bir viral hastalıktır ve genellikle parotis bezinin (tükürük bezleri)  ağrılı şişmesine neden olur.

Kabakulak hastalarının yaklaşık% 30-40’ı parotit (tükürük bezinin iltihaplanıp şişmesi) geliştirmez. Orşit tek taraflı veya iki taraflı olabilir.

Orşitin Nedenleri Nelerdir?

Orşit nedenleri bakteriyel ve viral olarak ikiye ayrılır. En sık görülen viral etken kabakulak virüsüdür. Kabakulak tükürük bezlerinin tek taraflı şişmesi ve ağrıması ile karakterize bir hastalıktır.

Kabakulak olan ergenlik sonrası  erkeklerin% 14 ila% 35’inde orşit gelişir. Ulusal aşı programlarının etkin uygulanması ile birlikte kabakulak artık nadir görülmektedir.

Kabakulak genellikle çocukluk hastalığıdır. Nadiren ergenler ve erişkin erkeklerde de görülebilir. Orşit kabakulak hastalığı başladıktan yaklaşık 4-10 gün sonra ortaya çıkmaktadır. Ancak orşit parotit olmadan önce veya yokken ortaya çıkabilir. Testis tutulumu genellikle tek taraflıdır ve çoğu durumda epididimit ile birlikte görülür.

Orşite neden olabilen diğer daha az yaygın viral organizmalar arasında suçiçeği, koksakivirüs, echovirus ve sitomegalovirüs sayılabilir.

Orşitin bakteriyel nedenlerine gelecek olursak; idrar yolu enfeksiyonları, bel soğukluğu hastalığı, klamidya gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklar ve epididimit orşite neden olabilir. Epididim testisleri bağlayan ve sperm depolayan bir tüptür ve iltihaplanmasına epididimit adı verilir.

Kabakulak Orşiti Belirtileri Nelerdir?

• Skrotumda ağrı ve hassasiyet ( skrotum testisleri saklayan deri kesedir)
• Ağrılı idrara çıkma
• Ağrılı boşalma
• Skrotumda şişme
• Menide kan görülmesi
• Penisten anormal akıntı gelmesi
• Prostatın büyümesi
• Kasıktaki lenf bezlerinin büyümesi
• Ateş
• Kabakulak orşitinde aynı zamanda boyunda şişlik
• Mide bulantısı kusma, halsizlik

Orşit İçin Risk Faktörleri Nelerdir?

• Kabakulak aşısı olmamak
• Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları
• Cinsel organlardan veya idrar yollarından ameliyat olmak
• İdrar yollarında anormallikle doğmak
• Çok fazla cinsel partner
• Cinsel yolla bulaşan hastalığı olan partnerle birlikte olmak
• Korunmasız cinsel aktivite
• Cinsel yolla bulaşan hastalık geçirmiş olmak

Orşitin Komplikasyonları Nelerdir?

1. Testis atrofisi (testisin büzüşmesi ve küçülmesi)
2. Skrotal apse
3. Kısırlık: Bazen orşit kısırlığa veya yetersiz testo**on ( erkeklik hormonu ) üretimine (hipogonadizm) neden olabilir. Ancak, orşit yalnızca bir testisi etkiliyorsa, bunlar daha az olasıdır. Doğurganlığın bozulmasının hastaların yaklaşık% 13’ünde meydana geldiği tahmin edilmektedir,  iki taraflı kabakulak orşiti olan hastaların% 30-% 87’si kısırlık yaşamaktadır.
4. Kabakulak orşitine bağlı azospermi (menide spermlerin sayılamayacak kadar az olması)

Orşit Nasıl Önlenir?

Orşiti önlemek için:

• Viral orşitin en yaygın nedeni olan kabakulağa karşı aşı olun
• Bakteriyel orşite neden olabilecek cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı korunmaya yardımcı olmak için güvenli seks yapın

Kabakulak Orşiti Nasıl Tedavi Edilir?

Kabakulak orşitinde tedavi destekleyicidir. Yatak istirahati, skrotumun yukarıya kaldırılması, non-steroid antiinflamatuvar ilaçların kullanılması önerilebilir.  Kabakulak orşiti olan erkeklerin yaklaşık% 50’sinde tam iyileşme görülür; % 50’sinde biraz testis atrofisi görülür.

Hastaların% 25’ine kadar sperm sayısında ve sperm hareketliliğinde  azalma meydana gelmesine rağmen, kısırlık  nadiren ortaya çıkar . Kabakulak orşiti genellikle 1-2 haftalık bir süre içinde iyileşir.

Orşit bakteriyel nedenden kaynaklanıyorsa geniş etkili antibiyotikler kullanılır.

Testis atrofisini önlemek için steroidler ve interferon tedavisi denenebilir.

Bir hastanın ateşi yüksekse, kusuyorsa , çok hastaysa veya ciddi komplikasyonlar geliştiriyorsa, hastanın IV ( damar yoluyla) antibiyotik tedavisi için hastaneye yatırılması gerekebilir.

Kabakulak Virüsü Hangi Hastalıklara Yol Açar?

• Parotit: Tükrük bezi iltihabı
• Orşit: Erkekte testis iltihabı
• Ooforit: Kadında yumurta iltihabı
• Pankreatit: Pankreas iltihabı
• Ensefalit: Beyin iltihabı
• Aseptik menenjit: Beyin zarı iltihabı
• Myokardit: Kalp kası iltihabı

Kabakulak Orşiti Ne Sıklıkta Kısırlık Yapar?

Ergenlik sonrası kabakulak orşiti geçiren erkeklerin yaklaşık %30’da kısırlık ya da sperm parametrelerinde azalma görülmektedir.

Kabakulak Orşiti Testiste Hangi Bozukluğa Yol Açar?

• Sperm üreten germinal epitel adı verilen hücrelerde küçülme (atrofi)
• Sperm oluşum basamaklarında (spermatogenez) duraksama ya da yavaşlama
• Steroidogenez basamaklarında kesinti

Kabakulak Hastalığından Ne Kadar Süre Sonra Yumurtalar Etkilenir?

Kulak çevresindeki tükürük bezi şişmesini takiben yaklaşık 7 gün sonra testislerde şişlik ya da ağrı oluşur.

Kabakulak Orşiti Ne Sıklıkta Görülür?

Ergenlerde ve genç erişkin erkeklerde kabakulak hastalığı genellikle iki taraflı tükürük bezi şişmesi ile başlar. Takiben yaklaşık bir hafta sonra bu hastaların %40’da yumurtalarda da etkilenme belirtileri ortaya çıkar. Testisleri etkilenen hastaların yaklaşık yarısında da yumurtalarda küçülme (testiküler atrofi) meydana gelir.

Kabakulak Aşısı Orşit Olma Riskini Azaltır Mı?

Çocukluk döneminde yapılan MMR aşısı (Kızamık, Kabakulak ve Kızamıkçık) kabakulak hastalığına yakalanmada oldukça koruyucudur. Dolayısıyla kabakulak orşiti oluşumunun önlenmesinde de aşılanma oldukça önemlidir.

Kabakulak Orşitinde Testo**on ( Erkeklik Hormonu ) Hormonu

Akut faz döneminde yani hastalığın aktif olduğu dönemde testo**on ( erkeklik hormonu ) seviyesinde azalma görülür. Buna bağlı olarak hafif FSH ve LH hormonlarında da artış gözlenir.

Testislerde küçülme meydana gelen hastalarda (testiküler atrofi) ise klinik tablo tam olarak oturduktan sonra testos**on seviyesi belirgin olarak düşüktür ve FSH ve LH hormonlarında da aşırı yükseklik gözlenir. Bu hastalarda ömür boyu tes***eron replasman tedavisi ihtiyacı görülebilir.

Kabakulak Orşiti Tanısı Nasıl Konulur?

• Ayrıntılı öykü ve fizik muayene
• Skrotal ultrasonografi
• Kesin tanı için tükürük ya da meni sıvısında RT-PCR testi gereklidir.

Kabakulak Orşitinden Nasıl Korunulur?

1. Kabakulak aşısının yapılmış olması oldukça önemlidir.
2. Hastalığın bulaşmasını önlemek için hastalıklı kişilerle temasın azaltılması
3. Hastalık seyri sırasında uygun medikal tedavi alarak kabakulak orşiti komplikasyonlarından korunma hedeflenebilir.

Kaynaklar:

• Mumps Orchitis: Clinical Aspects and Mechanisms. Wu H, Wang F, Tang D, Han D.Front Immunol. 2021 Mar 18;12:582946. doi: 10.3389/fimmu.2021.582946. eCollection 2021.
• Mumps orchitis. Masarani M, Wazait H, Dinneen M.J R Soc Med. 2006 Nov;99(11):573-5.
• Mumps orchitis. Manson AL.Urology. 1990 Oct;36(4):355-8. 
• Molecular biology, pathogenesis and pathology of mumps virus. Rubin S, Eckhaus M, Rennick LJ, Bamford CG, Duprex WP.J Pathol. 2015 Jan;235(2):242-52. 
• The increasing incidence of mumps orchitis: a comprehensive review. Davis NF, McGuire BB, Mahon JA, Smyth AE, O’Malley KJ, Fitzpatrick JM.BJU Int. 2010 Apr;105(8):1060-5.