Böbrek Taşı Neden Olur?
Böbrek taşları böbreğin içinde mineral ve tuzların birikmesi ile oluşan oluşumlardır. Taşlar genellikle kalsiyum, oksalat ve ürik asitten oluşur.
Bu kristaller birbirine yapışarak taşı oluştururlar. Böbrek taşları bir kum tanesi kadar küçük olabileceği gibi birkaç santim boyutunda da olabilir. Hatta tüm böbreği kaplayabilir. Taş böbrekte ise nefrolitiyazis, idrar yollarının başka bölgelerinde ise ürolitiyazis adını alır.
Böbrek Taşı Türleri Nelerdir?
Tüm böbrek taşları aynı kristallerden oluşmaz. Böbrek taşı yapan başlıca kristaller şunlardır:
- Kalsiyum taşları: En yaygın görülen taş türü kalsiyum taşlarıdır. Genellikle kalsiyum oksalat bazen de kalsiyum fosfat kristalleri şeklindedir. Oksalattan zengin yiyecekler yemek bu tür taş oluşum riskini artırır.
Başlıca oksalat içeren yiyecekler: Patates cipsi, yer fıstığı, çikolata, pancar, ıspanak ve diğer yeşil yapraklı sebzelerdir. Bu ürünleri aşırı tüketme ya da sık tüketme durumu taş hastalığı açısından risk oluşturur.
- Ürik asit taşları: Bu tip böbrek taşları erkeklerde daha fazla görülür. Genellikle dışarıdan aşırı miktarda protein alımı ile yakından ilişkilidir. Bazı durumlarda ise vücut içinde endojen olarak ürik asit oluşumu ve oluşan ürik asitin idrarla atılımı artmıştır. İdrarla birlikte aşırı ürik asit atılımı ise ürik asit kristallerinin bir araya gelerek böbrekte ya da idrar yollarında taş oluşumunu artırmaktadır.
Gut hastalarında ve kemoterapi görenlerde oluşabilirler. Bu tip taşlar idrar çok asidik olduğunda gelişir. Balık, kabuklu deniz ürünleri ve etler idrarın asiditesini artıran pürin bakımından zengindirler ve ürik asit taşlarının oluşum riskini artırırlar.
Ürik asit taşları genellikle röntgen ışınları ile çekim sırasında gözükmezler. Bu nedenle vücut dışından uygulanan şok dalga tedavileri (ESWL) için direk röntgen altında kırılmaya uygun değildir. Bu taşlar ancak ultrason cihazı ile noktasal tarzda görülüp ESWL ile kırılabilir özelliklerdedir.
- Strüvit taşları: Bu tip taş çoğunlukla idrar yolu enfeksiyonu olanlarda görülür. Kadınlarda erkeklere oranla daha sık bulunur . Bu taşlar büyük olabilir ve idrar tıkanıklığına neden olabilir. Böbrek enfeksiyonundan kaynaklanırlar. Altta yatan bir enfeksiyonu tedavi etmek strüvit taşlarının gelişimini önleyebilir. Bu hastalarda idrar Ph’sı bazik yönde olma eğilimindedir. Bu nedenle enfeksiyonun baskı altına alınması normal idrar asiditesinin sağlanmasını ve dolayısıyla enfeksiyon taşı olarak da bilinen strüvit taşı oluşumunu engellemekte önemlidir.
- Sistin taşları: Sistin taşları nadir görülür. Genetik olarak sistinüri hastalığı olan erkek ve kadınlarda görülürler. Sert taşlar olma özellikleri vardır. Çoğu zaman vücut dışından uygulanan şok dalgaları (ESWL) ile taşların kırılması oldukça zordur. Bu nedenle medikal tedavi yanı sıra cerrahi girişim gereksinimi de vardır.
Böbrek Taşı İçin Risk Faktörleri Nelerdir?
Böbrek taşı için en büyük risk faktörü günde bir litreden az idrar yapmaktır. Bu nedenle böbrek sorunu olan prematüre bebeklerde böbrek taşı sık görülür. Böbrek taşları en sık 20-50 yaşları arasında görülür.
Erkeklerde kadınlara göre daha sık görülür. Böbrek taşı tekrarlayıcı bir hastalıktır. Bir insan yaşamının herhangi bir döneminde böbrek taşı düşürdüğü ya da tanısı konulduğu zaman hayatının ileri dönemlerinde yeniden nüks etme ihtimali olan bir hastalıktır.
Başlıca risk faktörleri şunlardır:
- Ailede böbrek taşı olması
- Az su içme, susuz kalma (dehidratasyon)
- Yüksek seviyelerde protein, tuz veya glikoz içeren bir diyet
- Hiperparatiroidi (paratiroid bezinin fazla çalışması)
- Mide baypas ameliyatları
- Kalsiyum emilimini artıran iltihaplı barsak hastalıkları
- İdrar söktürücüler
- Epilepsi ilaçları
- Kalsiyum içeren mide ilaçları
- Kalsiyum ve oksalattan zengin diyet
- Obezite
- Bazı genetik hastalıklar
- Şeker hastalığı
- Gut hastalığı
- Renal tubuler asidoz
- AIDS ilaçları
- Tekrarlayan üriner enfeksiyonlar
- Ürogenital sistem anomalileri
- Üriner sistem tıkanıklıkları
Böbrek taşları hemen hemen herkesi etkileyebileceğinden, bu yaygın durumun belirtilerini bilmek önemlidir. Aşağıdaki belirtilere dikkat edin:
- Sırtta ve yanlarınızda ağrı
- Karnın alt kısımlarında ve kasıklarda ağrı
- Çok veya az idrara çıkma
- Ağrılı işeme
- Bulanık veya kırmızı idrar
- Mide bulantısı, kusma
- Kötü kokulu idrar
- Ateş ve titreme
Böbrek Taşı Nasıl Teşhis Edilir?
Her böbrek taşı normal röntgen filminde görülmeyebilir. Ultrason yaygın istenen bir testtir. Ultrasonun avantajları:
- Kolaylıkla uygulanabilir
- Hastada ağrı sızı oluşturmayan non-invaziv bir yöntemdir
- Rahat ulaşılabilir olup hemen pek çok sağlık merkezinde bulunur
- Maliyet açısından diğer tetkiklere göre daha ucuzdur
- Aç ya da tok fark etmeden günün her saatinde uygulanabilir
Böbrek taşlarının tanısında kullanılan ultrasonun en önemli dezavantajı ise yapan kişiye ve uygulanan cihaza bağımlı olmasıdır. Ultrasonu yapan kişinin tecrübeli olması ve ultrason cihazının yüksek çözünürlüklü kalitede olması böbrek taşı tanısı konulmasında oldukça yardımcıdır.
Ultrasonografi ile de saptanamayan ya da şüpheli kalınan durumlarda böbrekler hakkında daha detaylı bilgi için hekiminiz bilgisayarlı tomografi isteyebilir.
İdrar yollarında taş ile birlikte enfeksiyon varlığını tespit etmek için idrar tetkiki ve idrar kültürü istenebilir.
Böbrek hasarı olup olmadığını anlamak için böbrek fonksiyon testleri istenebilir. Özellikle tekrarlayan böbrek taşlarında ya da uzun süre tıkanıklığa bağlı böbrek hasarını ortaya koymada rutin kan testleri yanı sıra böbrek sintigrafisi denilen özel görüntüleme yöntemine de ihtiyaç duyulabilir.
Böbrek Taşı Nasıl Tedavi Edilir?
Böbrek taşı tedavisi, taşın büyüklüğüne, hangi kristal tipinden oluştuğuna, ağrıya neden olup olmadığına ve idrar yolunuzu tıkayıp tıkamadığına bağlıdır.
Test sonuçlarınız böbrek taşınızın küçük olduğunu gösteriyorsa, doktorunuz size ağrı kesici almanızı ve taşı idrar yolunuzdan itmeye yardımcı olmak için bol miktarda sıvı içmenizi söyleyebilir. Böbrek taşınız büyükse veya idrar yolunuzu tıkıyorsa ek tedavi gerekebilir.
Bir tedavi seçeneği vücut dışından uygulanan şok dalgası tedavisidir. ESWL olarak da bilinmektedir. Bu tedavi, böbrek taşlarını küçük parçalara ayırmak için şok dalgaları kullanır. Tedaviden sonra böbrek taşının küçük parçaları idrar yolunuzdan geçecek ve idrarınız ile vücudunuzdan dışarı çıkacaktır.
Bu tedavi genellikle 45 dakika ila bir saat sürer. Genellikle anestezi gerektirmez. Uygulama öncesi ağrı kesicilerin yapılması çoğu zaman yeterlidir. Çocuklar başta olmak üzere aşırı ağrılı olan durumlarda genel anestezi altında yapılabilir, bu da uykuda olacağınız ve ağrı hissetmeyeceğiniz anlamına gelir.
Diğer bir tedavi seçeneği üreterorenoskopidir (URS). Bu tedavi de genel anestezi altında yapılır. Doktor, taşı bulup çıkarmak veya taşı bulup küçük parçalara ayırmak için tüp şeklinde uzun bir alet kullanır. Taş küçükse, doktor onu çıkarabilir.
Büyükse parçalara ayrılması gerekebilir. Bu durumda, taşı idrar yolunuzdan geçecek kadar küçük parçalara ayırmak için bir lazer aleti kullanılacaktır.
Bazı durumlarda ise böbrek içindeki taşları kırmada RIRS adı verilen yöntem kullanılır. Alttan idrar kanalından girilerek yapılan kapalı bir ameliyat yöntemidir. Flexibl URS cihazı ile böbrek içine kadar girilir ve böbrek odacıkları içerisinde bulunan taşlar aranıp bulunarak lazer yöntemi ile kırılıp vücut dışına alınmaktadır.
Nadir durumlarda, böbrek taşını çıkarmak için perkütan nefrolitotomi (PNL) adı verilen bir ameliyat gerekir. Ameliyat sırasında, taşı çıkarmak için doğrudan böbreğinize bir tüp yerleştirilecektir. Bu tedaviye şeklinde iyileşmek için iki ila üç gün hastanede kalmanız gerekebilir.
Kaynaklar:
- Mechanisms of human kidney stone formation. Urolithiasis. 2015 Jan;43 Suppl 1(0 1):19-32.
- The role of the microbiome in kidney stone formation. Int J Surg. 2016 Dec;36(Pt D):607-612. doi: 10.1016/j.ijsu.2016.11.024. Epub 2016 Nov 12.
- Effectiveness of Treatment Modalities on Kidney Stone Recurrence. Clin J Am Soc Nephrol. 2017 Oct 6;12(10):1699-1708.
- Obesity and kidney stone disease: a systematic review. Minerva Urol Nefrol. 2018 Aug;70(4):393-400. doi: 10.23736/S0393-2249.18.03113-2. Epub 2018
- Caffeine in Kidney Stone Disease: Risk or Benefit? Adv Nutr. 2018 Jul 1;9(4):419-424. doi: 10.1093/advances/nmy016.
