Sperm Kalitesi Artırmak için Vitamin ve Bitkisel Takviyeler
Bitkisel takviyeler, tıp dünyasında hemen her konuda olduğu gibi infertilite konusunda da tarih boyunca başvurulan bir yöntem olmuştur. Çocuk sahibi olmak isteyip olamayan çiftlere uygulanan tedavilere ek olarak tavsiye edilen kürler ile sperm kalitesi de olumlu yönde desteklenmiştir.
Bugün halen daha kısırlık tanısı bulunan kişiler, çeşitli vitaminler ve bitkisel takviyeler ile bu soruna çözüm bulmaya çalışmaktadır.
Kısırlık sorunu, dünya çapında 70 milyondan fazla çiftte görülürken; vakaların %50 oranındaki kısmında ise infertilite sebebi erkek faktörüdür.
Öyle ki bazı besin takviyelerinin sperm kalitesini artırıcı rol oynadığı bilinse de tam anlamıyla kısırlık tedavisi için yeterli olduğunu ya da sperm sayısını doğrudan ve ideal oranda artırdığını söylemek mümkün değildir.
Ancak elbette ki dengeli bir beslenme programına uyan hastalarda sperm kalitesi artışı da bir miktar desteklenmektedir.
Erkek kısırlığı açısından burada dikkat çeken en önemli faktörler ise sperm sayısı ve kalitesindeki belirgin düşüştür.
Bunun üzerine infertilite hastalarının yaşam ve beslenme tarzları daha sık araştırılmış ve sperm kalitesini iyileştirmek üzere birtakım besin takviyeleri ile vitaminlerden yararlanılabileceği konusunda kanaat oluşturulmuştur.
Beslenmenin semen kalitesi üzerindeki etkisine dair sınırlı kanıt olsa da öte yandan infertilite problemi yaşayan çiftlere, hekim kontrolünde olmak üzere sıklıkla önerilen takviyeler ve vitaminler şunlardır:
- Koenzim Q10,
- C Vitamini ve E Vitamini,
- L-Karnitin,
- Çinko,
- Selenyum ve N-asetil-sistein,
- B12 Vitamini ve D Vitamini,
- Folikül Stimüle Edici (Uyarıcı) Hormon (FSH),
- Omega 3 Yağ Asitleri,
- Bromelain,
- Folik Asit ve Folat,
- Beta Karoten ve A Vitamini,
- Pentoksifilin ve Kallikrein.
Sperm Kalitesini Ve Sayısını İyileştiren Vitamin Ve Takviyelerin Özellikleri
Oral yolla alınacak vitamin ve takviyelerin; sperm konsantrasyonu, motilite, morfoloji, DNA hasarı ve doğurganlık hızı gibi majör parametreleri iyileştirmek üzere doğru bir planlama ile tüketilmesi oldukça önemlidir.
Bu noktada hastaların öncelikle uzman bir üroloji hekimine muayene olmaları ve yapılacak testler sonucunda elde edilecek verilere bağlı olarak vücutlarındaki eksiklikleri tamamlamaları daha doğru olacaktır.
Buna göre sperm parametrelerini olması gereken değerlere yükseltmek amacıyla kullanımı önerilen vitamin ve bitkisel takviyelerin özelliklerini de bilmek gerekmektedir.
- Koenzim Q10
Ubiquinone adıyla da bilinen Koenzim Q10 (CoQ10), elektron taşıma zincirinin bir bileşeni olan ve genellikle kalp rahatsızlıklarını önlemek amacıyla kullanılan bir antioksidandır. Vitamin benzeri olan ve yağda çözüünen bu güçlü antioksidanın, özellikle son yıllarda yapılan çalışmalar sonucunda erkek infertilitesi üzerinde oynadığı role de dikkat çekilmiştir.
Yapılan araştırmalarda Koenzim Q10 tedavisine başlanan bir grup infertil erkekteki sperm motilitesinde düzelme olduğu saptanmıştır. Her ne kadar araştırmacılar tarafından kanıt güvenilirliğinin çok yüksek olmadığı vurgulansa da CoQ10’un özellikle sperm sayısı ve hareketliliğinde iyileşme sağladığı da gözlemlenmiştir.
- C Vitamini ve E Vitamini
Sperm sayısı da dahil olmak üzere sperm sağlığının birçok aşamasında olumlu etkisi bulunan C vitaminin yanı sıra E vitamininin de sperm hücre zarını potansiyel hasarlara karşı koruduğu bilinmektedir. Yapılan bazı araştırmalarda C vitamini kullanan kişilerin, daha önceki sperm sayılarında neredeyse 2 katına varan bir artış olduğunun fark edilmesi; infertilite tedavilerinde bu takviyeye yer verilmesi sıklığını da çoğaltmıştır.
Bununla birlikte sperm DNA’sını serbest radikallerde koruma özelliği bulunan C vitamininin kullanımı ile sperm oluşma sürecine de katkı sağlanabilmektedir. Ayrıca, sperm hareketliliğini iyileştirildiği yönünde pozitif kanıtlar bulunan E vitamini için de spermler üzerine yenileme işlevi gördüğü söylenebilmektedir.
- L-Karnitin
Esasında bir amino asit olan L-karnitin, vücudun enerji ihtiyacını karşılamak adına yağ yakılmasına destek olmaktadır. Bu anlamda sperm hücrelerinin hareketliliği adına gereken enerjiyi sağlama özelliği de bulunan bu amino asit, sperm sayısı ve hareketliliği üzerinde de birçok olumlu etkiye sahiptir.
L-karnitin, doğal olarak oluşan bir bileşiktir ve ayrıca insan metabolizması için gerekli olan yarı temel vitamin benzeri bir maddedir. Yapılan araştırmalarda bu maddenin, sperm Motilitesi düşük erkeklerde daha iyi sonuçlar verdiğini de ortaya koymuştur.
Bununla birlikte L-karnitin takviyesinin, sperm şeklinde (morfolojisinde) herhangi bir iyileşme sağlamadığı da edinilen notlar arasında olmuştur. Önemli bir protein kaynağı olan kırmızı et içerisinde bolca L-karnitin bulunmakta; ancak kırmızı et tüketiminin aşırıya kaçıldığı durumlarda sperm üretimi olumsuz etkilenmektedir.
- Çinko
Erkek üreme sağlığında en önemli mineraller arasında yer alan çinko, sperm sağlığını da bu açıdan doğrudan etkilemektedir. Özellikle sperm sağlığı denildiği an akla gelen besinlerden biri olan keçiboynuzu içerisinde bolca çinko bulunmakta ve bu da sperm üretiminin sağlıklı bir biçimde devam etmesine katkıda bulunmaktadır.
Vücutta demirden sonra en çok bulunan ikinci metal olan çinkonun eksikliği, Dünya Sağlık Örgütü çalışmalarına göre nüfusun üçte birini olumsuz etkilemektedir. Kırmızı et, balık ve sütte de yer alan bu madde, spermleri bakterilere karşı korumakta ve kromozomların hasar görmesini de engellemektedir.
Ayrıca çinko, testis gelişimi ve sperm olgunlaşmasında da önemli bir rol oynamaktadır. Yapılan çalışmalarda semen içerisinde azalan çinko seviyeleri, sperm fertilizasyon kapasitelerinin azalmaıyla ilişkilendirilmiştir.
- Selenyum ve N-asetil-sistein
Selenyum, özellikle sarımsakta çokça bulunan ve sperm ve t***ron biyosentezinin oluşumunda önemli olan bir eser elementtir. Selenoproteinler olarak tanımlanan bu yapılar, normal sperm yapısı bütünlüğünün korunmasına yardımcı olur.
N-asetil sistein ise amino asit L-sisteinden gelen ve doğal yollarla oluşan bir bileşiktir. Yapılan araştırmalarda selenyum ve N-asetil-sisteinin takviyesi ile tüm semen parametrelerinde olumlu bir artış olduğu gözlemlenmiştir.
Ayrıca, daha önceden yapılmış klinik bir deney sonucunda da infertilite sorunu bulunan erkeklere uygulanan selenyum takviyesi ile sperm sayısının, konsantrasyonunun, hareketliliğinin ve morfolojisinin iyileştiği sonucu ortaya çıkmıştır.
- B12 Vitamini ve D Vitamini
B12 vitamini, hücresel enerji üretiminin birçok farklı yönüne dahil olan pro-metabolik bir vitamindir. B12, sperm üretim süreci için gereklidir. Araştırmacılar, sağlıklı sperm sayısını desteklemek söz konusu olduğunda, B12 vitamini takviyesinin antioksidanlarla takviye yapmak kadar etkili olduğunu bulmuşlardır.
Bunun yanı sıra D vitamini de hem bir vitamin hem de bir hormon olması bakımından benzersizdir ve erkek üreme sağlığı açısından oldukça önemlidir. D vitamini, erkek doğurganlığı da dahil olmak üzere oldukça geniş bir fizyolojik işlev yelpazesini etkiler.
Bu konuda yapılan çalışmalar da daha yüksek D vitamini düzeyine sahip erkeklerin genel doğurganlığının ve sperm sayısının iyileştiğini ortaya koymuştur.
- Folikül Stimüle Edici (Uyarıcı) Hormon (FSH)
Hipofiz bezi tarafından salgılanan bir hormon olan FSH, kadın yumurta hücresi üretimi için önemli olduğu kadar sperm üretimi üzerinde de oldukça etkilidir.
Testisleri uyarma özelliği bulunan bu hormonu içeren pek çok gıda takviyesi üretilmekte ve günümüzde infertilite vakalarına tavsiye edilmektedir.
Yapılan birçok çalışmada FSH içeren takviyeleri, uzman hekim kontrolünde ve düzenli olarak kullanan erkeklerin sperm kalitesinde iyileşme olduğu izlenmiştir. Öyle ki FSH, sperm üretimini aktif kılmakta ve çocuk sahibi olmaya yardımcı olmaktadır. Bu durumda da sperm olgunlaşması sağlanır.
- Omega 3 Yağ Asitleri
Omega 3 yağ asitleri, çok çeşitli sağlık yararları olan temel yağlardır. Bu yağ asitleri açısından zengin olan besinler arasında ise ceviz ve elbette ki balık yer almaktadır. Testislerdeki kan akışını hızlandırma özelliği bulunan Omega 3’ler, bu sayede sperm üretimini ve sayısını da desteklemektedir. Bunlar, sperm hücreleri de dahil olmak üzere birçok hücre türüne doğru miktarda yapı sağlarlar. Araştırmalar, Omega 3 seviyelerinin erkek doğurganlık sağlığı ile yüksek oranda ilişkili olduğunu göstermektedir.
- Bromelain
Bromelain, doğal bir anti-inflamatuar enzim olarak birçok kullanımı bulunan bir bileşenler karışımıdır. En çok ananas ve muzda bulunan bromelain, sperm sayısı ve hareketliliği artırma konusunda da oldukça etkilidir. Bu sayede infertilite tedavisi sırasında başvurulan bir enzim haline gelmiş ve kişilerin çocuk sahibi olma süreçlerinde de kullanımı tavsiye edilmiştir.
- Folik Asit (Folat)
Sperm gelişiminin sağlıklı bir biçimde tamamlanabilmesi adına vücutta folik asidin yeterli olması oldukça önemlidir. Yeşil yapraklı sebzelerde sıklıkla bulunan folik asidin en önemli kaynakları arasında ıspanak yer almaktadır.
Sperm sağlığının korunmasının yanı sıra spermin yumurtaya ulaşması ve yumurta ile etkileşime girebilmesi adına da önemli olan folik asit, düzeyinin düşüklüğü ise erkek faktörü nedeniyle kromozomlar açısından anomalileri bulunan çocukların dünyaya gelme ihtimalini artırmaktadır.
Bununla birlikte folat ise doğurganlık için önemli olan başka bir B9 vitaminidir. Bazı çalışmalar folat takviyesinin sperm sayısını artırmaya yardımcı olabileceğini göstermiştir.
- Beta Karoten ve A Vitamini
Bitkilerin yapısında bulunan karoten, fotosentez yapımını mümkün kılan önemli bir bileşiktir. Karoten alfa ve beta karoten olmak üzere iki çeşidi bulunan bu bileşenler içerisinde beta karoten, A vitamininin besinlerde bulunma biçimlerinden biridir.
Öyle ki bitkilerde bulunan ve onlara renk veren bir pigment olan beta karoten, vücuttaki nörolojik fonksiyonların, cilt sağlığının ve erkeklerde de üreme sağlığının korunmasında önemli rol oynayan A vitaminine dönüşmektedir. A vitamini eksikliği ise sperm üretimi ve plasentanın gelişimini olumsuz yönde etkilemekte ve bu anlamda doğurganlığı bozabilmektedir.
- Pentoksifilin ve Kallikrein
Çoğunlukla kalp ve damar hastalıkları söz konusu olduğunda araştırılan ve kandaki alyuvarların esnekliğini artırması ile bilinen pentoksifilin, aynı zamanda sperm hareketliliği ve sayısı üzerinde de artırıcı bir etkiye sahiptir.
Yapılan araştırmalar, takviye içeriğinde ve oral yolla alınan pentoksifilinin, sperm kalitesini artırdığını ve yüksek konsantrasyonlarda ROS oluşumunu önlediğini ortaya koymuştur. ROS, sperm DNA bozukluklarına neden olabilecek reaktif oksijen türleridir.
Bununla birlikte yine kan akışını iyileştirici özelliği bulunan bir enzim olan kallikrein de sperm üzerinde iyileştirici aynı etkilere sahiptir.
Kaynaklar:
- Effect of L–arginine and polyamines on sperm motility]. Ginecol Obstet Mex. 1993 Aug;61:229-34.
- The Role of Zinc in Male Fertility. Int J Mol Sci. 2020 Oct 21;21(20):7796.
- Diet and sperm quality: Nutrients, foods and dietary patterns. Reprod Biol. 2019 Sep;19(3):219-224.
- The Effect of Nutrients and Dietary Supplements on Sperm Quality Parameters: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Clinical Trials. Adv Nutr. 2018 Nov 1;9(6):833-848.
- Antioxidant supplements and semen parameters: An evidence based review. Int J Reprod Biomed. 2016 Dec;14(12):729-736.
